Umowy śmieciowe – co to takiego?

Osoby czynne zawodowo zapewne niejednokrotnie spotkały się z określeniem „umowy śmieciowe”. Stwierdzenie to odnosi się do sytuacji, w której podejmowana jest współpraca na podstawie umowy-zlecenia czy umowy o dzieło. Czym charakteryzuje się ta forma zatrudnienia i co powinni wiedzieć na jej temat zarówno pracownicy, jak i pracodawcy? Poniżej przedstawiamy kluczowe informacje!

Czym są umowy śmieciowe

Określenie „śmieciówki” na dobre zadomowiło się nie tylko w języku polskim, ale i na krajowym rynku pracy. Obecnie bowiem nie każdy pracownik rozpoczynający swoją karierę zawodową może liczyć na zatrudnienie na podstawie umowy o pracę. Pod pojęciem śmieciówek kryją się więc umowy cywilnoprawne, czyli powszechnie znane umowa-zlecenie oraz umowa o dzieło. Zapraszamy do artykułu, w którym omawiamy różnice między umową o dzieło a umową zlecenia!

Ich niekorzystne nazewnictwo wzięło się stąd, że osoby podejmujące się tej formy współpracy nie mogą liczyć na benefity, jakie przysługują pracownikom zatrudnionym u pracodawcy na umowie o pracę. Wynika to z faktu, iż w przypadku umów cywilnoprawnych – jak zresztą sama nazwa wskazuje – zastosowanie mają przepisy Kodeksu cywilnego, natomiast dla umów o pracę podstawą prawną jest Kodeks pracy i wynikające z niego przywileje pracownicze. Co to oznacza w praktyce?

Różnice między „śmieciówkami” a umową o pracę

Główna przewaga, jaką umowa o pracę posiada nad umowami cywilnoprawnymi, dotyczy ubezpieczeń ZUS, jakie każdy pracodawca jest zobligowany odprowadzać w postaci składek. Dla pracownika jest to sposób na zyskanie niezbędnego ubezpieczenia, przy jednoczesnym rozłożeniu kosztów między nim a przełożonym. W nieco gorszej sytuacji są osoby zatrudnione na umowie-zlecenie, bowiem każdy zleceniobiorca podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu, emerytalnemu, rentowemu oraz wypadkowemu. Z tym jednak wyjątkiem, iż opłaca składki we własnym zakresie.

Jeżeli zaś chodzi o umowę o dzieło, co do zasady nie istnieje konieczność objęcia wykonawcy dzieła obowiązkowymi ubezpieczeniami ZUS – chyba że pracodawca zawiera taką „dodatkową” umowę z osobą, która w jego firmie jest zatrudniona na umowie o pracę. Należy jednak pamiętać, że od 2021 roku każdy przełożony ma obowiązek zgłaszania umowy o dzieło do ZUS-u. Zajrzyj do artykułu, w którym przybliżamy temat „Umowy o dzieło, a ZUS„.

Wady i zalety umów śmieciowych: z perspektywy pracownika

Kwestia mało korzystnej perspektywy ubezpieczeń ZUS na umowach śmieciowych to jednak niejedyna rzecz, jaka odróżnia je od umowy o pracę. Inny stosunek zatrudnienia sprawia bowiem, że pracownik zyskuje bardziej elastyczne podejście do obowiązków zawodowych, tracąc jednak co atrakcyjniejsze profity. Warto zatem dokładnie przyjrzeć się, jakie wady i zalety ma to rozwiązanie. Niewątpliwie do atutów należy brak odgórnie ustalonego czasu oraz miejsca pracy, możliwość podejmowania się kilku zadań jednocześnie czy samodzielne regulowanie codziennych obowiązków.

Z drugiej jednak strony osoba zatrudniona na umowie cywilnoprawnej musi liczyć się z:

• brakiem płatnego urlopu,
• brakiem ochrony przed zwolnieniem (np. dla kobiet w ciąży lub osób w wieku przedemerytalnym),
• ograniczonymi możliwościami (np. w przypadku chęci wzięcia kredytu),
• możliwą odpowiedzialnością materialną za wyrządzone szkody,
• brakiem regularnego trybu pracy i poczucia stabilizacji zatrudnienia,
• brakiem okresu wypowiedzenia, jeżeli nie zostało to odgórnie ustalone między stronami.

Najważniejsze wady „umów śmieciowych” (z perspektywy pracownika):

• brak płatnego urlopu
• brak ochrony przed zwolnieniem (np. dla kobiet w ciąży lub osób w wieku
  przedemerytalnym)
• możliwa odpowiedzialność materialna za wyrządzone szkody
• brak uregulowanych przerw w pracy, okresów wypoczynku itp.
• brak okresu wypowiedzenia (jeżeli strony się na niego nie umówią).

Mimo licznych wad rozwiązanie to w dalszym ciągu jest niezwykle popularne na polskim rynku pracowniczym, a likwidacja umów śmieciowych odległym krokiem do polepszenia sytuacji zatrudnionych. Umowy śmieciowe najczęściej są proponowane osobom, które nie ukończyły 26. roku życia i w dalszym ciągu dzielą swój czas między pracę a edukację. Warto jednak zdać sobie sprawę, jak ta forma zatrudnienia przekłada się na przyszłość.

Czy umowa-zlecenie liczy się do emerytury i stażu pracy?

Umowy-zlecenia a emerytura i staż pracy

Odpowiedź na powyższe pytanie warto rozpocząć od przypomnienia, że pojęcie stażu pracy występuje wyłącznie w Kodeksie pracy. Jak już zostało wcześniej wspomniane, to nie on – a Kodeks cywilny – reguluje tę formę zatrudnienia. Wobec tego okres zatrudnienia na umowie-zlecenia, nie wlicza się do ogólnie przepracowanych lat. Wobec tego pracownik nie może liczyć na benefity z tego tytułu (np. dłuższy wymiar urlopu wypoczynkowego).

Jeżeli zaś chodzi o emeryturę, w dużej mierze kwestia ta zależy od okresu i wysokości składek, które są odprowadzane na ubezpieczenie emerytalne. Warto przypomnieć, że w przypadku umowy-zlecenia (tak jak i umowy o pracę) są one obowiązkowe. Zaś w umowie o dzieło – nie. Wobec tego w trakcie ustalania wysokości emerytury uwzględniane są wszelkie okresy, w których płatnik czynnie opłacał składki emerytalne do ZUS-u. Również wtedy, gdy miało to miejsce z tytułu umowy-zlecenia.

Co na to pracodawca?

Umowy śmieciowe nie należą zatem do najkorzystniejszej formy zatrudnienia z perspektywy pracownika. Jak jednak wygląda ta sytuacja z drugiej strony, czyli u pracodawcy? Niewątpliwie ma o wiele więcej zalet, dlatego też w dalszym ciągu przedsiębiorcy chętnie sięgają po tę formę współpracy z podwładnymi. Z punktu widzenia przełożonego jest to rozwiązanie korzystniejsze pod względem finansowym – ponosi on bowiem niższe koszty pracy za każdego pracownika. Co więcej, zyskuje większą swobodę w kształtowaniu treści umowy, jak również łatwiejszą możliwość ewentualnego rozwiązania współpracy – i to bez okresu wypowiedzenia.

O czym należy pamiętać, zawierając umowę cywilnoprawną?

W przypadku śmieciówek determinującą rolę często odgrywają indywidualne ustalenia między stronami. Dlatego też przed zawarciem umowy zlecenia bądź umowy o dzieło, warto dokładnie przeanalizować treść dokumentu oraz wyjaśnić wszelkie wątpliwości jeszcze przed złożeniem podpisu. Poszczególne elementy umów cywilnoprawnych znacznie różnią się bowiem od standardowej umowy o pracę, dlatego też pracownik powinien zachować należytą czujność. Trzeba pamiętać również o tym, iż wszelkie problemy na linii pracownik-pracodawca nie będą rozwiązywane przed sądem pracy, a przed wydziałem cywilnym właściwego sądu powszechnego.