Jak rozliczyć dobę pracowniczą?

Od godziny 00:00 do 24:00 – tak zwykle rozumiemy dobę. Według regulacji prawnych doba pracownicza prezentuje się jednak nieco inaczej. Nie należy więc jej mylić, ponieważ ma kluczowe znaczenie dla rozliczania czasu pracy oraz zachowania podstawowych praw pracowniczych. Jak powinno się zatem liczyć dobę pracowniczą i co grozi za jej naruszenie? Poniżej znajdziesz odpowiedzi na te pytania.

Czym jest doba pracownicza?

Kodeks pracy dokładnie definiuje pojęcie doby pracowniczej. Według art. 128 § 3 kp są to kolejne 24 godziny liczone od momentu, w którym pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Dobowy czas pracy pracownika stosuje się m.in., aby zapewnić odpowiednią ilość nieprzerwanego odpoczynku dobowego czy tygodniowego.

Zobacz, jak ułożyć grafik pracy zgodny z Kodeksem pracy.

Doba pracownicza – jak liczyć?

Najłatwiej obliczyć dobę pracowniczą w podstawowym systemie czasu pracy, czyli w przypadku stałych godzin pracy. Jeśli według harmonogramowych godzin rozpoczynania pracy pracownik przyjdzie do miejsca pracy o godzinie 8:00, to o tej porze zacznie się doba pracownicza, trwająca następne 24 godziny. Kolejnego dnia o 8:00 rozpoczyna się kolejna doba itd. Jeśli natomiast pracownik w pierwszy dzień tygodnia pracy przyjdzie o 8:00, a w kolejny o 7:00, wówczas dochodzi do naruszenia doby pracowniczej.

Nie zawsze jednak zakończenie jednej doby pracowniczej będzie równoznaczne z rozpoczęciem kolejnej, zwłaszcza gdy stosuje się system czasu pracy dostosowany do „nieregularnej” specyfiki pracy zakładu. Chodzi tutaj przede wszystkim o ruchomy system czasu pracy i przerywany system czasu pracy. Te systemy stanowią wyjątki, w których nie obowiązują zasady dotyczące doby pracowniczej.

Wypróbuj za darmo

Doba pracownicza w ruchomym systemie czasu pracy

Ruchomy system czasu pracy opiera się na różnych godzinach rozpoczynania pracy. Zakłada dwa sposoby organizowania czasu pracy:

• praca według sztywnie ustalonego grafiku pracy – pracodawca wyznacza godziny rozpoczęcia i zakończenia pracy dla poszczególnych dni,
• rozpoczęcie pracy w odgórnie ustalonym przedziale godzin – pracownik sam decyduje, o której godzinie w danym dniu rozpocznie pracę, np. rozpoczęcie pracy między 7.00 a 9.00 i zakończenie między 15.00 a 17.00.

W obu tych przypadkach doba pracownicza nie ma zastosowania, a co za tym idzie – ponowne rozpoczęcie pracy w tej samej dobie pracowniczej nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych. Konieczne jest natomiast przestrzeganie przepisów dotyczących odpoczynku dobowego i tygodniowego.

Przykład 2

W firmie Pana Jacka nastąpiło wprowadzenie ruchomego czasu pracy. Zgodnie z rozkładem czasu pracy przewidziano, że powinien rozpoczynać pracę w godzinach 7:00 do 9:00. Jego czas pracy w ubiegłym tygodniu wyglądał następująco:

• poniedziałek: 9:00–17:00
• wtorek: 8:00 – 16:00
• środa: 7:00 – 15:00
• czwartek: 7:30 – 15:30
• piątek: 8:30 – 16:30

Mimo że Pan Jacek we wtorek i środę rozpoczął pracę przed końcem poprzedniej doby pracowniczej, zgodnie z przepisami dotyczącymi ruchomego czasu pracy, nie jest to praca w godzinach nadliczbowych.

Doba pracownicza w równoważnym systemie czasu pracy

W przypadku równoważnego systemu pracy dobowy wymiar czasu pracy może zostać przedłużony do 12 godzin, a w inne dni odpowiednio skrócony. Daje to pracodawcy dużą swobodę w układaniu grafiku, dostosowując dni i godziny pracy zgodnie z zapotrzebowaniem na pracę. Należy jednak pamiętać, że stosowanie równoważnego czasu pracy nie zwalnia z obowiązku przestrzegania doby pracowniczej oraz nieprzerwanego odpoczynku dobowego i tygodniowego.

Przykład 1

Pan Paweł pracuje w równoważnym systemie pracy i ma różne godziny rozpoczęcia pracy. W ubiegłym tygodniu pracował według następującego rozkładu:

• poniedziałek – 8:00–14:00,
• wtorek – 14:00–22:00,
• środa – 12:00–22:00,
• czwartek – 12:00–19:00,
• piątek –13:00 –18:00.

Czy doszło wówczas do przekroczenia norm czasu pracy związanego z dobą pracowniczą? Tak. Pan Paweł rozpoczął pracę we wtorek o godzinie 14:00, zatem jego doba trwa do godziny 14 dnia następnego. Jest to przekroczenie wymaganej normy, mimo że 11-godzinny odpoczynek dobowy został w tym przypadku zachowany.

Dwukrotne rozpoczęcie pracy w tej samej dobie pracowniczej – kiedy prawo na to zezwala?

Jak już wspomnieliśmy, zasady doby pracowniczej nie obowiązują w systemie przerywanego czasu pracy oraz w ruchomym czasie pracy. Oprócz tego Kodeks pracy dopuszcza także w wyjątkowych sytuacjach godziny nadliczbowe, które mogą spowodować dwukrotne rozpoczęcie pracy w tej samej dobie pracowniczej. Mówi o tym art. 151 § 1 Kodeksu pracy:

Praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych.

Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie:

• konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
• szczególnych potrzeb pracodawcy.

Doba pracownicza a nadgodziny

Jeżeli pracownik rozpocznie pracę w czasie trwania poprzedniej – jeszcze niezakończonej – doby pracowniczej, może dojść do przekroczenia dobowej normy czasu pracy, a także do obowiązku wypłaty przez pracodawcę dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych. Istnieją jednak wyjątki od tej reguły, na co warto zwrócić uwagę.

Przykład 3

Pani Ania otrzymuje grafik, wedle którego w poniedziałek ma pracować w godzinach 10-17, a we wtorek w godzinach 9-17.

Jak widać na przykładzie, w ten sposób zostaje naruszona doba pracownicza. Nadgodziny jednak nie zostaną naliczone, ponieważ sumaryczny czas wykonywania pracy w dobie rozpoczynającej się w poniedziałek o godz. 10 wynosi 8 godzin (poniedziałek od 10:00 do 17:00 = 7 godzin pracy oraz wtorek od 09:00 do 10:00 = 1 godzina pracy w tej samej dobie; łącznie 8 godzin).

Gdyby jednak Pani Ania pracowała w poniedziałek od 10:00 do 18:00, a we wtorek od 09:00 do 17:00 (w oba dni po 8 godzin), wówczas miałoby miejsce naruszenie doby pracowniczej. Należałoby naliczyć dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych.

Nadgodziny z tytułu przekroczenia doby pracowniczej a wynagrodzenie

Za godziny nadliczbowe wynikające z przekroczenia doby pracowniczej należy się dodatek do wynagrodzenia w wysokości:

• 100% normalnego wynagrodzenia – w przypadku pracy w nocy, w niedzielę i święta, a także w dni wolne od pracy udzielone pracownikowi w zamian za pracę w święto,
• 50% normalnego wynagrodzenia – w pozostałe dni.

Zobacz, o czym pamiętać przy wyliczaniu nadgodzin dobowych.

Naruszenie doby pracowniczej

Warto pamiętać, że złamanie doby pracowniczej – nawet pomimo poprawnego naliczenia i opłacenia dodatków – jest wykroczeniem. Mówi o tym Kodeks pracy, w którym pojawia się informacja, że pracy w godzinach nadliczbowych nie można zaplanować. Pozostanie w pracy po godzinach, może być uzasadnione wyłącznie szczególnymi potrzebami pracodawcy, a także w przypadku konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.

Koniecznie sprawdź program Kadromierz – narzędzie, z którym planowanie czasu pracy zespołu i jego rozliczanie staje się o wiele prostsze!