Urlopy przysługujące na dzieci i uprawnienia pracownicze rodziców

Pracownikom, którzy zostali rodzicami, przysługuje kilka przywilejów z tego tytułu. Sprawdź, z jakich urlopów mogą korzystać rodzice oraz jakie uprawnienia rodzicielskie obowiązują w tym czasie.

Urlopy na dzieci

Rodzice dzieci będący pracownikami mają możliwość skorzystania z kilku rodzajów urlopów, które wspierają ich w godzeniu obowiązków zawodowych z rodzicielskimi. Zarówno matka, jak i ojciec mogą aktywnie uczestniczyć w życiu rodzinnym, korzystając z określonych okresów wolnych od pracy.

Urlop macierzyński

Pierwszym urlopem przewidzianym dla rodziców jest urlop macierzyński. Wynosi on 20 tygodni w przypadku ciąży pojedynczej. 14 tygodni tego urlopu są obowiązkowe dla matki dziecka. Pozostałą część może wykorzystać ojciec. Jednak jeśli ten nie może z niego skorzystać lub nie ma uprawnień, wówczas całość urlopu macierzyńskiego przysługuje kobiecie.

Co istotne, urlop ten nie przysługuje wyłącznie po urodzeniu dziecka. Można z niego skorzystać już w okresie ciąży. Jednak występuje tu pewien limit – przed przewidywaną datą porodu pracownica może wykorzystać maksymalnie 6 tygodni urlopu macierzyńskiego.

W przypadku ciąży mnogiej przysługuje wyższy wymiar urlopu macierzyńskiego:

• 31 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dziec
• 33 tygodnie – w przypadku urodzenia trojga dzieci
• 35 tygodni – w przypadku urodzenia czworga dzieci
• 37 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.

Za czas trwania urlopu macierzyńskiego przysługuje prawo do zasiłku macierzyńskiego.

Urlop ojcowski

Kolejnym urlopem, lecz tym razem dedykowanym wyłącznie ojcom, jest urlop ojcowski. Każdy pracownik będący tatom może skorzystać z niego w wymiarze 2 tygodni w celu sprawowania opieki nad dzieckiem. Urlop może być wykorzystany jednorazowo albo w 2 częściach, w których żadna nie może być krótsza niż tydzień. Za czas urlopu ojcowskiego obowiązuje prawo do zasiłku macierzyńskiego.

Co ważne, ojcowie mogą skorzystać z tego urlopu najpóźniej do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia. W przypadku adopcji dziecka ojciec będzie mógł skorzystać z urlopu ojcowskiego od upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie później niż do ukończenia przez dziecko 14 roku życia.

Urlop rodzicielski

Kolejnym rodzajem urlopu na dziecko jest urlop rodzicielski, który jest odpłatny, ale nieobowiązkowy. Prawo do urlopu rodzicielskiego mają rodzice do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia – jednorazowo lub w maksymalnie 5 częściach.

Jego wymiar obejmuje:

• 41 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka,
• 43 tygodnie w przypadku ciąży mnogiej.

Istotnym faktem przy tym jest to, że powyższy wymiar dzielony jest na dwóch rodziców. Każdemu z nich przysługuje minimum 9 tygodni urlopu, których nie można przenieść na drugą osobę. Zatem matce przysługuje 9 tygodni, ojcu 9 tygodni, a pozostała część jest do rozdysponowania dowolnie. Jeśli któreś z rodziców dziecka nie wykorzysta wolnego, wówczas urlop przepadnie.

Urlop wychowawczy

Następnym urlopem przysługującym na dziecko jest urlop wychowawczy. Ten rodzaj urlopu jest jednak bezpłatny. Mogą z niego skorzystać rodzice, którzy byli zatrudnieni co najmniej 6 miesięcy. Obejmuje on 36 miesięcy, w tym każdemu z rodziców lub opiekunów dziecka przysługuje wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego. Tak jak w przypadku urlopu rodzicielskiego tutaj także tego czasu nie można przenieść na drugiego z rodziców czy opiekunów dziecka.

Urlop jest udzielany na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia.

Dni wolne na opiekę nad dzieckiem

Pracownikom wychowującym przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługują w ciągu roku kalendarzowego dodatkowe dni wolne od pracy na opiekę nad dzieckiem. Wynoszą one 2 dni lub 16 godzin. Za ten czas pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Urlop opiekuńczy

Urlop opiekuńczy to bezpłatny rodzaj urlopu przysługującego nie tylko na dzieci, ale także na innych członków rodziny lub gospodarstwa domowego, które wymagają opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych. Za członka rodziny w tym przypadku uważa się syna, córkę, matkę, ojca lub małżonka.

Wymiar tego urlopu obejmuje 5 dni, które udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Co istotne wniosek o ten urlop należy złożyć w terminie 3 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu.

Zwolnienia z pracy z powodu siły wyższej

Na podstawie przepisów w myśl art. 148 § 1 KP każdemu pracownikowi przysługuje zwolnienie od pracy, w wymiarze 2 dni albo 16 godzin w roku kalendarzowym, z powodu działania siły wyższej, w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli niezbędna jest natychmiastowa obecność pracownika. W tym okresie pracownikowi przysługuje połowa wynagrodzenia.

Zasiłek macierzyński

Za czas urlopu macierzyńskiego, ojcowskiego i rodzicielskiego pracownikowi należy się zasiłek macierzyński. Mówi o tym Ustawa z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2021 r. poz. 1133, 1621 i 1834).

Zgodnie z tą ustawą miesięczny zasiłek macierzyński wynosi:

• 100% wynagrodzenia podstawy wymiaru – za okres urlopu macierzyńskiego, okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz okres urlopu ojcowskiego,
• 70% podstawy wymiaru zasiłku – za okres urlopu rodzicielskiego,
• 81,5% podstawy wymiaru zasiłku – w wyjątkowych sytuacjach, które wymieniono w art. 30a tejże ustawy.

Elastyczna organizacja pracy

Zgodnie z art. 188 § 1 KP pracownik opiekujący się dzieckiem do ukończenia przez nie 8. roku życia może skorzystać z elastycznej organizacji pracy. 

Za elastyczną organizację pracy uznaje się:

• pracę zdalną,
• przerywany system czasu pracy,
• system skróconego tygodnia pracy,
• weekendowy system czasu pracy,
• indywidualny rozkład czasu pracy,
• ruchomy czas pracy,
• obniżenie wymiaru czasu pracy.

Pracownik, aby skorzystać z wybranej formy elastycznej organizacji czasu pracy, musi złożyć stosowny wniosek do pracodawcy. Pracodawca powinien uwzględnić ten wniosek, jeśli nie istnieją ku temu przeciwności wynikające z rodzaju, toku czy organizacji pracy. Ewentualna odmowa powinna być dokładnie uzasadniona.

Rodzice dziecka do 8. roku życia a ograniczenia dotyczące pracy

Istotnym wsparciem dla rodziców wychowujących dziecko do ukończenia przez nie 8 roku życia są ograniczenia przedstawione w art. 178 Kodeksu pracy. Obejmują one:

• zakaz pracy w porze nocnej bez zgody pracownika,
• zakaz pracy w godzinach nadliczbowych bez zgody pracownika,
• zakaz pracy w systemie przerywanego czasu pracy bez zgody pracownika,
• zakaz delegowania pracownika poza stałe miejsce pracy bez zgody pracownika.

8 godzin pracy dziennie dla rodziców dzieci do 4. roku życia

Kolejnym istotnym prawem pracowniczym rodziców, w tym przypadku rodziców dzieci w wieku do 4. roku życia, jest zakaz pracy powyżej 8 godzin dzienne bez wyrażenia zgody przez pracownika.

Zakaz ten obowiązuje w systemach i rozkładach czasu pracy, w których występuje zwiększenie dobowego wymiaru czasu pracy – w równoważnym systemie czasu pracy, systemie pracy w ruchu ciągłym, systemie skróconego tygodnia pracy oraz weekendowym systemie czasu pracy. Jeśli zatem pracownik nie wyrazi chęci na dłuższe pozostawanie do dyspozycji pracodawcy, wówczas ten nie może tego wymagać. Za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem wymiaru czasu pracy, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Konieczność zatrudniania po powrocie z urlopu

Zgodnie z art. 186⁴ po zakończeniu urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego, urlopu ojcowskiego oraz urlopu wychowawczego, pracodawca jest zobowiązany dopuścić pracownika do pracy na dotychczasowym zajmowanym stanowisku.

Jeżeli jednak nie jest to możliwe, stanowisko powinno być równorzędne do zajmowanego stanowiska przed rozpoczęciem urlopu. Jego warunki nie mogą być mniej korzystne od tych, które obowiązywały pracownika przed korzystaniem z urlopu.

Ochrona stosunku pracy

Rodzice dzieci korzystający z urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu ojcowskiego i rodzicielskiego nie muszą obawiać się o swoje zatrudnienie. Mówi o tym art. 177 KP.:

W trakcie korzystania z wyżej wymienionych urlopów, a także od dnia złożenia przez pracownika stosownego wniosku o te urlopy, pracodawca nie może:

• Wypowiedzieć ani rozwiązać umowę o pracę z pracownicą lub tym pracownikiem, chyba że ma ku temu konkretne powody, które uzasadniają rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z ich winy. Wówczas konieczne jest wyrażenie zgody przez zakładową organizację związkową reprezentującą danego pracownicę lub pracownika.
• Prowadzić przygotowań do wypowiedzenia lub rozwiązania bez wypowiedzenia stosunku pracy z tą pracownicą, lub tym pracownikiem.

Oprócz tego ochronie podlegają także rodzice korzystający z urlopu wychowawczego. W tym przypadku jednak na nieco innych warunkach. Według art. 186⁶ pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o:

• udzielenie urlopu wychowawczego – do dnia zakończenia tego urlopu,
• obniżenie wymiaru czasu pracy – do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy.

W powyższym przypadkach, rozwiązanie umowy o pracę przez pracodawcę jest dopuszczalne w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, lub jeśli istnieją powody uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.