Czym jest praca zmianowa i jak planować dla niej grafik pracy?

Praca zmianowa stała się niezwykle popularna, szczególnie w sektorach wymagających ciągłej obsługi, takich jak służba zdrowia, przemysł i usługi publiczne. Dzięki pracy zmianowej firmy mogą działać przez całą dobę, co zwiększa ich efektywność i możliwości produkcyjne. W artykule omówimy definicję pracy zmianowej, jej rodzaje, zasady regulujące ją według Kodeksu pracy oraz sposoby na efektywne planowanie grafiku pracy zmianowej.

Czym jest praca zmianowa?

Definicję pracy zmianowej znajdziemy w art. 128 § 2 pkt 1. Kodeksu pracy. Według niego praca zmianowa polega na wykonywaniu obowiązków zawodowych według ustalonego rozkładu czasu pracy przewidującego zmianę pory wykonywania pracy przez poszczególnych pracowników po upływie określonej liczby godzin, dni lub tygodni. Dzięki temu możliwe jest zapewnienie ciągłości działania firmy nawet przez całą dobę. Praca zmianowa zazwyczaj obejmuje zmiany poranne, popołudniowe i nocne.

Modele pracy zmianowej

Wyróżniamy kilka rodzajów pracy zmianowej:

• system nieciągły – obejmujący pracę na dwie zmiany z zachowaniem przerwy w nocy i na koniec tygodnia,
• system półciągły – obejmujący pracę na trzy zmiany z przerwą w pracy na koniec tygodnia,
• system ciągły – obejmujący pracę przez całą dobę bez przerw we wszystkie dni tygodnia.

Praca zmianowa – kodeks pracy

Szukając informacji w Kodeksie pracy o pracy zmianowej, można natrafić m.in. na art. 146, który mówi, że praca zmianowa dopuszczalna jest bez względu na stosowany system czasu pracy. Oznacza to, że można go stosować w każdym systemie czasu pracy np. w podstawowym, weekendowym i czy równoważnym systemie czasu pracy.

Oprócz tego zgodnie z art. 151¹⁰ Kodeksu pracy w systemie zmianowym dopuszczalna jest praca w niedziele i święta. Należy jednak pamiętać o przestrzeganiu zasady jednej wolnej niedzieli raz na 4 tygodnie (z wyjątkiem systemu pracy weekendowej, w którym ta reguła nie obowiązuje).

Kolejną ważną kwestią, która wyróżnia pracę zmianową, jest możliwość skrócenia odpoczynku tygodniowego do 24 nieprzerwanych godzin (zamiast 35 godzin). Dopuszczalne jest to w przypadku zmiany pory wykonywania pracy przez pracownika w związku z jego przejściem na inną zmianę.

Zakaz pracy zmianowej

Mimo tego, że praca zmianowa dopuszczalna jest w każdym systemie czasu pracy, to jednak istnieją pewne wyjątki, na które trzeba zwrócić uwagę. Mowa tutaj o zmianie nocnej, która nie jest dozwolona dla poniższych grup pracowników:

pracownic w ciąży,

• pracowników wychowujących dziecko do ukończenia przez nie 8 roku życia,
• pracowników młodocianych,
• osób niepełnosprawnych – praca w nocy dopuszczalna jest tylko po uzyskaniu odpowiedniego zaświadczenia lekarskiego.

Jeśli w Twojej firmie obowiązują tylko dwie zmiany – poranna i popołudniowa – nie stanowi to problemu. Jednak w przypadku, gdy jedna ze zmian przypada w godzinach nocnych, konieczne będzie odpowiednie dostosowanie grafiku dla powyższej grupy pracowników.

Wprowadzenie pracy zmianowej w firmie

W każdej firmie pracodawca może wprowadzić system pracy zmianowej, jeśli jest taka potrzeba. Musi to jednak zrobić zgodnie z zasadami art. 150 Kodeksu pracy, który mówi o tym, że:

Systemy i rozkłady czasu pracy oraz przyjęte okresy rozliczeniowe czasu pracy ustala się w:

• układzie zbiorowym pracy,
• lub w regulaminie pracy,
• albo w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy.

W związku z tym zastosowanie pracy zmianowej musi być poprzedzone wprowadzeniem postanowienia o pracy na zmiany w jednym z wymienionych przepisów zakładowych. Istotny jest przy tym fakt, że pracodawca ma dużą dowolność w ustalaniu zasad pracy zmianowej. Można przykładowo ustalić pracę zmianową zmieniającą się co tydzień (np. rano, popołudnie, nocka) albo z kolei zmianę co miesiąc (dniówka i nocka). Ważne jednak, aby wszystkie istotne informacje znalazły się w przepisach zakładowych.

Grafik pracy zmianowej – jak go ułożyć?

Układając grafik pracy zmianowej, należy wziąć pod uwagę m.in.:

• system czasu pracy – np. równoważny,
• okres rozliczeniowy – np. miesięczny,
• wymiar czasu pracy – liczbę godzin, jaką pracownicy muszą przepracować w danym okresie rozliczeniowym,
• przeciętnie 5-dniowy tydzień pracy obejmujący przeciętnie 40 godzin w tygodniu – oznacza to, że jeśli w jednym tygodniu przypadają 42 godziny w grafiku, to w kolejnym powinny być zaplanowane 38,
• dobę pracowniczą – od momentu rozpoczęcia pracy w danym dniu, muszą upłynąć co najmniej 24 godziny, aby móc zacząć kolejny dzień pracy,
• nieprzerwany odpoczynek dobowy – 11 godzin pomiędzy zmianami,
• nieprzerwany odpoczynek tygodniowy – minimum 35 godzin wolnego pomiędzy tygodniami lub 24 godziny, gdy zmiana pory pracy związana jest z przejściem na inną zmianę,
• 1 wolna niedziela raz na 4 tygodnie (z wyjątkiem systemu weekendowego).

Oprócz tego należy pamiętać o dyspozycyjności pracowników np. zaplanowanych urlopach oraz prośbach grafikowych. Te drugie, choć nie są obowiązkowe, to jednak wato je zbierać. Dzięki nim można dostosować harmonogram do potrzeb zespołu i w minimalnym stopniu zapewnić pracownikom elastyczność. Uwzględnianie preferencji pracowników może zwiększyć ich zadowolenie i zaangażowanie w pracy. Dodatkowo, takie podejście może pomóc w uniknięciu konfliktów oraz zmniejszyć rotację personelu. Dbanie o transparentną i elastyczną organizację grafiku pracy przyczynia się także do lepszej atmosfery i wydajności w firmie.

Układanie grafiku pracy zmianowej z Kadromierzem

W przypadku pracy zmianowej układanie grafiku pracy nie jest łatwym zadaniem. Trzeba bowiem pamiętać o wielu zasadach Kodeksu pracy, a także dyspozycyjności pracowników. Właśnie dlatego powstał Kadromierz – program, w którym błyskawicznie ułożysz harmonogram pracy zmianowej. Dzięki Kadromierzowi możesz z łatwością zarządzać zmianami, uwzględniając przepisy prawne, preferencje pracowników, a także zapotrzebowanie na personel. System przypomni Ci o wymaganych przerwach i odpoczynku dziennym czy tygodniowym oraz poinformuje o wszelkich nieprawidłowościach, jeśli takie pojawią się w grafiku. Skorzystaj z darmowego okresu próbnego i przekonaj się, jakie to proste!