Jak rozliczyć dobę pracowniczą?

Od godziny 00:00 do 24:00 – tak zwykle rozumiemy dobę. Według regulacji prawnych doba pracownicza prezentuje się jednak nieco inaczej. Jak należy ją liczyć oraz co grozi za jej naruszenie? Poniżej garść faktów na ten temat.

Czym jest doba pracownicza?

Doba pracownicza to kolejne 24 godziny liczone od momentu, w którym pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Dobowy czas pracy pracownika stosuje się m.in., aby zapewnić odpowiednią ilość nieprzerwanego odpoczynku dobowego czy tygodniowego.

Zobacz, jak ułożyć grafik pracy zgodny z Kodeksem pracy.

Doba pracownicza – jak liczyć?

Najłatwiej obliczyć dobę pracowniczą w podstawowym systemie czasu pracy, czyli w przypadku stałych godzin pracy. Jeśli według harmonogramowych godzin rozpoczynania pracy pracowni przyjdzie do miejsca pracy o godzinie 8:00, to o tej porze zacznie się doba pracownicza, trwająca następne 24 godziny. Kolejnego dnia o 8:00 rozpoczyna się kolejna doba itd. Nie zawsze jednak zakończenie jednej doby pracowniczej będzie równoznaczne z rozpoczęciem kolejnej, zwłaszcza gdy stosuje się system czasu pracy dostosowany do „nieregularnej” specyfiki pracy zakładu.

Systemy czasu pracy – sprawdź, co powinieneś wiedzieć.

Doba pracownicza w równoważnym systemie czasu pracy

W przypadku równoważnego systemu czasu pracy dobowy wymiar czasu pracy może zostać przedłużony do 12 godzin, a w inne dni odpowiednio skrócony. Godzina rozpoczęcia pracy w tym systemie będzie zależna od decyzji pracownika i ograniczona pewnym przedziałem czasowym.

Zastosowanie równoważnego czasu pracy wymaga zapewnienia nieprzerwanego odpoczynku dobowego czy tygodniowego, a także nie zwalnia z obowiązku zachowania doby pracowniczej.

Przykład 1

Pan Paweł pracuje w równoważnym systemie pracy i ma różne godziny rozpoczęcia pracy. W ubiegłym tygodniu pracował według następującego rozkładu:

• poniedziałek – 8:00–14:00,
• wtorek – 14:00–22:00,
• środa – 12:00–22:00,
• czwartek – 12:00–19:00,
• piątek –13:00 –18:00.

Czy doszło wówczas do przekroczenia doby pracowniczej? Tak. Pan Paweł rozpoczął pracę we wtorek o godzinie 14:00, zatem jego doba trwa do godziny 14 dnia następnego. Jest to przekroczenie wymaganej normy, mimo że 11-godzinny odpoczynek dobowy został w tym przypadku zachowany.

Dobra pracownicza w ruchomym systemie czasu pracy

Ruchomy system czasu pracy zakłada dwa sposoby organizowania czasu pracy:

• praca według sztywnie ustalonego grafiku pracy – pracodawca wyznacza godziny rozpoczęcia i zakończenia pracy dla poszczególnych dni,
• rozpoczęcie pracy w odgórnie ustalonym przedziale godzin – pracownik decyduje, o której godzinie w danym dniu rozpocznie pracę.

Należy pamiętać, że taki sposób organizacji pracy nie może naruszać przepisów o odpoczynku dobowym i tygodniowym. W tym przypadku jednak doba pracownicza nie ma zastosowania, a co za tym idzie – ponowne rozpoczęcie pracy w tej samej dobie pracowniczej nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych.

Przykład 2

W firmie Pana Jacka wprowadzono ruchomy czas pracy. Zgodnie z rozkładem czasu pracy przewidziano, że powinien rozpoczynać pracę w godzinach 7:00 do 9:00. Jego czas pracy w ubiegłym tygodniu wyglądał następująco:

• Poniedziałek: 9:00–17:00
• Wtorek: 8:00 – 16:00
• Środa: 7:00 – 15:00
• Czwartek: 7:30 – 15:30
• Piątek: 8:30 – 16:30

Mimo że Pan Jacek we wtorek i środę rozpoczął pracę przed końcem poprzedniej doby pracowniczej, zgodnie z przepisami dotyczącymi ruchomego czasu pracy, nie jest to praca w godzinach nadliczbowych.

Doba pracownicza a nadgodziny

Jeżeli pracownik rozpocznie pracę w czasie trwania poprzedniej – jeszcze niezakończonej – doby pracowniczej, może dojść do przekroczenia dobowej normy czasu pracy, a także do obowiązku wypłaty przez pracodawcę dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych. Istnieją jednak wyjątki od tej reguły, na co warto zwrócić uwagę.

Przykład 3

Pani Ania otrzymuje grafik, wedle którego w poniedziałek ma pracować w godzinach 10-17, a we wtorek w godzinach 9-17.

Jak widać na przykładzie, w ten sposób naruszona zostaje doba pracownicza. Nadgodziny jednak nie zostaną naliczone, ponieważ sumaryczny czas wykonywania pracy w dobie rozpoczynającej się w poniedziałek o godz. 10 wynosi 8 godzin (poniedziałek od 10:00 do 17:00 = 7 godzin pracy oraz wtorek od 09:00 do 10:00 = 1 godzina pracy w tej samej dobie; łącznie 8 godzin).

Gdyby jednak Pani Ania pracowała w poniedziałek od 10:00 do 18:00, a we wtorek od 09:00 do 17:00 (w oba dni po 8 godzin), wówczas miałoby miejsce naruszenie doby pracowniczej. Należałoby naliczyć dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych.

Nadgodziny z tytułu przekroczenia doby pracowniczej a wynagrodzenie

Za godziny nadliczbowe wynikające z przekroczenia doby pracowniczej należy się dodatek do wynagrodzenia w wysokości:

• 100% normalnego wynagrodzenia – w przypadku pracy w nocy, w niedzielę i święta, a także w dni wolne od pracy udzielone pracownikowi w zamian za pracę w święto,
• 50% normalnego wynagrodzenia – w pozostałe dni.

Zobacz, o czym pamiętać przy wyliczaniu nadgodzin dobowych.

Praca w godzinach nadliczbowych a Kodeks pracy

Warto pamiętać, że łamanie doby pracowniczej – nawet pomimo poprawnego naliczenia i opłacenia dodatków – jest wykroczeniem. Mówi o tym Kodeks pracy, w którym pojawia się informacja, że pracy w godzinach nadliczbowych nie można zaplanować. Pozostanie w pracy po godzinach, może być uzasadnione szczególnymi potrzebami pracodawcy, a także w przypadku konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.