Podstawowy system czasu pracy – czym jest i jakie są jego zasady?

Podstawowy system czasu pracy to jeden z najbardziej rozpowszechnionych modeli organizacji czasu pracy w przedsiębiorstwach. Stosowany jest zwłaszcza tam, gdzie praca wymaga regularności i przewidywalności. Jednak nie jest to tylko praca od poniedziałku do piątku o stałych godzinach. System ten umożliwia także elastyczność pod względem dni oraz godzin rozpoczynania i kończenia pracy. W tym artykule przyjrzymy się bliżej zasadom funkcjonowania podstawowego systemu czasu pracy oraz przeanalizujemy przypisy Kodeksu pracy.

Czym jest podstawowy system pracy?

Podstawowy system czasu pracy to najbardziej tradycyjny system stosowany w przedsiębiorstwach. Jeśli w zakładzie pracy lub w umowach pracowników, nie został podany system czasu pracy, wówczas uznaje się, że przyjęty został właśnie system podstawowy. Stosowany jest najczęściej w przypadku pracy o stałych godzinach dziennych i stałych dniach tygodnia np. poniedziałek – piątek. Jednak nie tylko. W systemie podstawowym pracownicy mogą pracować m.in. na zmiany bądź w ruchomym czasie pracy.

Według tego systemu warunki pracy opierają się na kilku zasadach:

• dzienny czas pracy nie może przekraczać 8 godzin,
• tygodniowy czas pracy nie może przekraczać przeciętnie 40 godzin w pięciodniowym tygodniu pracy,
• okres rozliczeniowy nie może wynosić więcej niż 4 miesiące (chyba że jest to uzasadnione przyczynami obiektywnymi lub technicznymi bądź dotyczącymi organizacji pracy).

Okres rozliczeniowy w podstawowym systemie czasu pracy

W podstawowym systemie czasu pracy okres rozliczeniowy nie może przekraczać 4 miesięcy. Wyjątek stanowią sytuacje, w których jest to uzasadnione przyczynami obiektywnymi lub technicznymi bądź dotyczącymi organizacji pracy. Wówczas dopuszczalne jest przedłużenie okresu rozliczeniowego do maksymalnie 12 miesięcy. Należy jednak przestrzegać ogólnych zasad dotyczących ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.

Podstawowy system czasu pracy a nadgodziny

Praca, która wykonywana jest przez pracownika ponad normę czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych. Nie może ona przekraczać 8 godzin w tygodniu. Oznacza to, że łączny tygodniowy limit czasu pracy łącznie z nadgodzinami nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym.

Należy jednak pamiętać, że praca w nadgodzinach dopuszczalna jest tylko w przypadku:

• konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
• szczególnych potrzeb pracodawcy.

Ponadto, liczba godzin nadliczbowych przepracowanych spowodowanej szczególnymi potrzebami pracodawcy nie może przekroczyć 150 godzin w roku kalendarzowym dla jednego pracownika.

Oprócz tego należy przestrzegać zasad doby pracowniczej oraz odpoczynków dziennych (11h) i tygodniowych (35h).

Praca w sobotę w podstawowym systemie czasu pracy

Wydawać by się mogło, że praca w podstawowym systemie pracy to wyłącznie praca od poniedziałku do piątku. Jednak nic bardziej mylnego. W systemie tym obowiązuje praca w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy, ale nigdzie nie jest wskazane w Kodeksie pracy, jakie to mają być dni. To od specyfiki zakładu pracy zależy, które dni są dniami roboczymi. Jeśli dane przedsiębiorstwo funkcjonuje od poniedziałku do soboty i takie informacje znajdują się w przepisach wewnątrzzakładowych np. w regulaminie pracy czy układzie zbiorowym, to grafik pracy może być planowany na sobotę. To samo dotyczy niedzieli – tutaj też nie ma żadnych ograniczeń, jeśli taka jest polityka firmy.

Należy przy tym pamiętać, że praca w sobotę lub w niedzielę musi być zrekompensowana innym dniem wolnym od pracy z zachowaniem odpoczynków dobowych i tygodniowych oraz doby pracowniczej.

Ruchomy czas pracy w systemie podstawowym

Jedną z możliwości organizacji czasu pracy w systemie podstawowym jest ruchomy czas pracy. Przepisy jego stosowania zostały przedstawione w art. 140 Kodeksu pracy i umożliwiają stosowanie:

• różnych godzin rozpoczynania pracy w dniach, które zgodnie z tym rozkładem są dla pracowników dniami pracy;
• przedziału czasu, w którym pracownik decyduje o godzinie rozpoczęcia pracy w dniu, który zgodnie z tym rozkładem jest dla pracownika dniem pracy.

W związku z tym praca w tej organizacji czasu pracy w systemie podstawowym obejmuje 8 godzin dziennie, ale odbywa się o różnych porach rozpoczynania lub zakończenia pracy. Wówczas ponowne wykonywanie pracy w tej samej dobie pracowniczej nie stanowi godzin nadliczbowych. Konieczne natomiast jest przestrzeganie odpoczynku dobowego i tygodniowego.

Ustalenie ruchomego czasu pracy może odbyć się z inicjatywy pracodawcy w sposób określony w art. 150 § 3 Kodeksu pracy, a także na pisemny wniosek pracownika.

Indywidualny rozkład czasu pracy w systemie podstawowym

Pracodawca może ustalić indywidualny rozkład czasu pracy dla pracownika w ramach podstawowego systemu czasu pracy. Może to jednak nastąpić wyłącznie na pisemny wniosek pracownika.

Sprawdź, czym jest indywidualny rozkład czasu pracy i jak złożyć wniosek.

Podstawowy system czasu pracy – harmonogram

Układając harmonogram czasu pracy w podstawowym systemie, należy przestrzegać wszystkich wymienionych poniższych zasad m.in.:

• 8 godzin pracy dziennie,
• przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy,
• maksymalnie 4-miesięczny okres rozliczeniowy,
• 11-godzinny odpoczynek dobowy między zmianami,
• 35-godzinny odpoczynek tygodniowy.

Praca może odbywać się zarówno w stałym rozkładzie czasu pracy, jak i w trybie zmianowym oraz w ruchomym rozkładzie czasu pracy – zgodnie z poniższymi przykładami.

• Stały rozkład czasu pracy w systemie podstawowym – np. 8:00–16:00 od poniedziałku do piątku,
• Zmianowy rozkład czasu pracy w systemie podstawowym – np. I zmiana – 6:00–14:00 i 14:00 – 22:00 – druga zmiana,
• Ruchomy rozkład czasu pracy w systemie podstawowym (np. poniedziałek – 8:00–16:00, wtorek 12:00–20:00, itp.).

Aby skutecznie ułożyć grafik pracy w systemie podstawowym, warto skorzystać z programu Kadromierz. Umożliwi Ci on skonfigurowanie danych o warunkach zatrudnienia poszczególnych pracowników m.in. systemu czasu pracy, rozkładu czasu pracy, wymiaru etatu, a na podstawie wprowadzonych danych zweryfikuje zgodność z Kodeksem pracy.

Oprócz tego narzędzie ma wiele innych przydatnych opcji, takich jak: tworzenie grafiku pracy zgodnie z zapotrzebowaniem lokalu w danych godzinach, wymiana zmian między pracownikami, składanie wniosków urlopowych, rejestracja czasu pracy i ewidencja czasu pracy.