Prawo popytu – na czym polega?

Popyt rynkowy to inaczej zapotrzebowanie konsumentów na dany produkt w określonej cenie. Kiedy kwota, którą konsument musi zapłacić za towar, spada — rośnie popyt na dane dobro, a kiedy cena wzrasta — popyt maleje. Prawo popytu jest zjawiskiem kształtującym rynek i wpływającym na wszystkie działania, które się na nim odbywają. Dowiedz się, czym jest krzywa popytu, prawo podaży oraz jakie mechanizmy są odpowiedzialne za wysokość cen na rynku.

Krzywa popytu

Prawo popytu mówi o tym, że ilość danego dobra na rynku i jego cena są od siebie ściśle zależne. Tę zależność graficznie można zobrazować za pomocą krzywej popytu. Jest to wykres przedstawiający zasadę odwrotnej proporcjonalności wielkości popytu do ceny. Oznacza to, że jeśli jakiś towar drożeje, to zmniejsza się liczba osób chętna na jego zakup.

Podaż

Podaż jest odwrotnością popytu. To ilość dóbr, które producenci są w stanie dostarczyć na rynek przy konkretnej wysokości cen określonego dobra. Inaczej niż w przypadku prawa popytu, wzrost ceny produktu powoduje wzrost podaży. Definicja podaży (podobnie jak popytu) odnosi się nie tylko do produktów fizycznych, ale również do usług. Krzywa podaży pokazuje, że wraz ze wzrostem ceny rośnie ilość dóbr, którą producenci są gotowi dostarczyć.

Czynniki wpływające na wielkość popytu i podaży

Wysokość popytu jest kształtowana przez sytuację rynkową oraz zachowania konsumentów. Czynniki rynkowe wpływające na popyt to:

• ceny dóbr komplementarnych — dóbr, których wysokość sprzedaży jest bezpośrednio związana ze sprzedażą innych produktów (np. samochody i benzyna);
• ceny dóbr substytucyjnych — dóbr mogących zastępować dany produkt (np. długopis i pióro);
• koniunktura gospodarcza — wskaźnik rozwoju gospodarki (w krajach lepiej rozwiniętych konsumenci kupują więcej dóbr wyższego rzędu np. biżuterii).

Czynniki konsumenckie są również ważnym aspektem wpływającym na wzrost popytu. Zmienność popytu jest bezpośrednio związana ze zmiennością zachowań konsumenckich. Te dwa aspekty wpływają na siebie nawzajem. Do czynników konsumenckich wpływających na popyt należą m.in.:

• preferencje konsumentów,
• możliwości nabywcze klientów,
• sytuacja społeczna i polityczna.

Wielkość podaży także jest zależna od wielu zmiennych. Są to m.in. ceny czynników wytwórczych, dostępność technologii czy oczekiwania konsumentów. Podaż rynkową może regulować państwo np. dzięki dotacjom, subwencjom i regulacjom prawnym. Ważnym aspektem jest także konkurencja rynkowa albo jej brak.

Równowaga rynkowa

Sytuacja, w której popyt na dany towar zrównuje jego podaż, określana jest stanem równowagi rynkowej. Wówczas definiuje się cena równowagi. Jest to cena danego dobra, przy której zapotrzebowanie na produkt równa się jego podaży. Nie występują wtedy nadwyżki, ani niedobory rynkowe. Ilość dobra, przy której ustaliła się cena równowagi rynkowej, jest nazywana wielkością równowagi. Rynek, na którym występuje stan równowagi, to rynek stabilny.

Popyt elastyczny

Podstawową zasadą prawa popytu jest to, że cena produktu wpływa na liczbę osób chętnych na jego zakup. To, w jakim stopniu odbywa się ta zależność, jest różne dla różnych produktów. W przypadku kiedy nawet niewielka zmiana ceny powoduje znaczącą zmianę popytu, mówimy o popycie elastycznym. Istnieją również dobra, w przypadku których zmiana ceny ma niewielki wpływ na zmianę popytu lub nie ma go w ogóle. W tej sytuacji popyt jest nieelastyczny.

Popyt nieelastyczny dotyczy np. cen benzyny. Pomimo wahań jej cen, konsumenci nadal będą z niej korzystać w podobnym stopniu. Z popytem nieelastycznym mamy także do czynienia w przypadku rynku z bardzo niską konkurencją lub monopolem na dany produkt. Im bardziej konkurencyjny rynek, tym bardziej elastyczny popyt.

Paradoksy i wyjątki od zasady popytu

Paradoks Giffena opisuje sytuację, w której pomimo wzrostu ceny obserwowany jest dalszy wzrost cen dobra. Paradoks ten dotyczy konsumentów o niskich dochodach oraz tzw. dóbr Giffena (dóbr niższego rzędu). Przykładem tego zjawiska jest wzrost ceny chleba. Jego zamienniki nie istnieją, a zatem konsumenci kupują go, rezygnując jednocześnie z innych zakupów żywieniowych. Z tego powodu zastępują chlebem pozostałe produkty, przez co w konsekwencji kupują go więcej.

Paradoks Veblena dotyczy dóbr luksusowych np. markowych ubrań. Spadek ceny powoduje spadek prestiżu, z którym wiąże się posiadanie danego dobra, a to w konsekwencji prowadzi do spadku popytu.

Paradoks spekulacyjny występuje w przypadku prognozowanego wzrostu cen produktu. Wówczas konsumenci kupują go na zapas, a to powoduje wzrost popytu pomimo wzrostu cen. Przykładem jest kupowanie maseczek oraz środków dezynfekcyjnych na początku pandemii COVID-19.

Efekt owczego pędu (efekt naśladownictwa) to określenie na wzrost popytu wynikający z mody na dany produkt. Efekt ten jest często wykorzystywany w działaniach marketingowych.