Co to jest mobbing w pracy i jak mu przeciwdziałać?

Mobbing to specyficzny rodzaj przemocy psychicznej polegający na prześladowaniu pracownika przez przełożonego lub współpracowników. Zachowanie to jest bezpodstawne, złośliwe i mściwe i ma na celu ośmieszenie lub poniżenie pracownika. Mobbing negatywnie wpływa na samoocenę, stan psychiczny i ocenę przydatności zawodowej. W tym artykule dowiesz się więcej o mobbingu i jak mu zapobiegać.

Definicja mobbingu

Według Art. 94³ § 2 Kodeksu pracy mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika, lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie, lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.

Zachowania te mają jednak określoną charakterystykę. Działania o znamionach mobbingu powinny być:

• systematyczne,
• długotrwałe,
• uporczywe,
• upokarzające.

Aby sytuację uznać za mobbing współpracownicy lub przełożony wyraźnie traktują ofiarę gorzej niż innych pracowników, a ich zachowanie jest bezpodstawne, mściwe i złośliwe.

Mobbing w pracy – rodzaje

Wyróżniamy kilka rodzajów zachowań uznawanych za mobbing w pracy. 

1. mobbing pochyły (pionowy) – gdy przełożony jest mobberem, a podwładny ofiarą.
2. mobbing horyzontalny (poziomy) – gdy mobberem jest współpracownik.
3. mobbing wstępujący (skośny) – gdy mobberem jest podwładny, a przełożony ofiarą.

Należy pamiętać, że za mobbing zawsze współodpowiedzialny jest pracodawca, niezależnie od tego, kto jest sprawcą a kto ofiarą. Pracodawca może ponosić odpowiedzialność za to, że mobbing miał miejsce w jego firmie, jeśli nie podjął odpowiednich działań, aby temu zapobiec.

Przykłady mobbingu w pracy

Jest wiele przykładów zachowań mobbingowych, które może przejawiać pracodawca, przełożony lub współpracownik. Specyfika takich zachowań jest uzależniona od wielu czynników takich jak charakter pracy, metod zarządzania, czy kultury organizacyjnej firmy. 

Oto najbardziej charakterystyczne przejawy mobbingu w pracy:

Nękanie słowne i psychiczne:

• Obmawianie i rozsiewanie plotek na temat pracownika.
• Grożenie utratą pracy, pogróżki, zastraszanie pracownika.
• Nieuzasadniona krytyka, szukanie na siłę błędów, poniżanie.
• Wyśmiewanie, szykanowanie, sugerowanie choroby psychicznej.
• Reagowanie na uwagi krzykiem, groźbami, wyzwiskami.
• Wypowiadanie negatywnych uwag o życiu osobistym pracownika.

Ograniczanie swobody pracownika:

• Ograniczenie możliwości wypowiadania się, przerywanie, niedopuszczanie do głosu.
• Wydawanie absurdalnych poleceń lub przydzielanie zadań niemożliwych do wykonania.
• Ukrywanie istotnych informacji potrzebnych do pracy.
• Uniemożliwianie korzystania z przysługującej przerwy lub zaspokajania potrzeb fizjologicznych.

Manipulacja i pasywno-agresywne zachowania:

• Bierna agresja, unikanie wypowiadania się wprost, aluzje.
• Nękanie telefonami, SMS-ami, e-mailami (także po godzinach pracy).
• Prowokowanie pracownika do zwolnienia się z pracy.
• Wykluczanie z imprez i wyjazdów firmowych.

Naruszanie godności osobistej:

• Zmuszanie do wykonywania prac naruszających godność osobistą.
• Molestowanie i aluzje o charakterze seksualnym.
• Sugerowanie niekompetencji lub choroby psychicznej w sposób poniżający.

Utrudnianie wykonywania pracy:

• Przydzielanie zadań z nierealnym terminem wykonania.
• Pomijanie pracownika przy rozdzielaniu obowiązków służbowych.
• Ograniczanie dostępu do kluczowych informacji, które są istotne do wykonywania pracy.

Co grozi za mobbing w pracy?

Za mobbing grożą nie tylko konsekwencje zapisane w Kodeksie pracy, ale także odpowiedzialność określona w Kodeksie karnym. Art. 218 § 1 stanowi, że osoba wykonująca czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy, lub ubezpieczenia społecznego podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Ofiara mobbingu może również ubiegać się o odszkodowanie przysługujące jej według Kodeksu pracy. Pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Jeśli wskutek mobbingu nastąpił uszczerbek na zdrowiu psychicznym ofiary, obniżając jej zdolność do pracy, należy uzyskać orzeczenie psychologa, psychoterapeuty lub psychiatry. Jeśli specjalista stwierdzi zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, takie oświadczenie może stać się decydującym dowodem w sprawie o mobbing i uzyskania zadośćuczynienia. 

Ponadto pracownik, który doznał mobbingu lub wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę, ma prawo dochodzić od pracodawcy odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów.

Jak radzić sobie z mobbingiem?

Jeśli jesteś ofiarą mobbingu, nie jesteś sam. W drugiej połowie 2023 roku aż 41,4 proc. pracujących Polaków doświadczyło w miejscu pracy zachowań o charakterze mobbingowym.

Ponadto mobberzy rzadko znęcają się nad tylko jedną osobą, więc prawdopodobnie inni pracownicy też cierpią z powodu oprawcy. Niestety, bardzo często ofiary mobbingu boją się zgłosić mobbing w obawie przed utratą pracy lub upokorzeniem, bądź nie wierzą, że ich interwencja coś zdziała.

Przede wszystkim, należy się skupić na niwelowaniu skutków mobbingu w miejscu pracy przez skorzystanie z profesjonalnej pomocy psychologa lub terapeuty. Specjalista może pomóc Ci zrozumieć sytuację i opracować strategie radzenia sobie. Pamiętaj o wsparciu społecznym ze strony rodziny i przyjaciół. Ich wsparcie może okazać się nieocenione, gdy zdecydujesz się zgłosić mobbing.

Kolejnym krokiem jest próba rozmowy ze sprawcą. Zanim podejmiesz kroki prawne, spróbuj rozwiązać problem polubownie. Jednak nie każdy jest na tyle odważny, żeby podjąć bezpośrednią rozmowę z mobberem, więc alternatywą może być napisanie do niego pisma „Wezwania do zaprzestania”, które zostanie przekazane nie tylko sprawcy, lecz także pracownikom działu HR., kadr i dyrekcji. W tym dokumencie powinny znaleźć się wszelkie zachowania przejawiane przez tę osobę, które mogą być uznane za mobbing. Warto zadbać by mobber potwierdził swoim podpisem, że otrzymał pismo. Jeśli sprawca je zbagatelizuje, należy zgłosić mobbing, by rozpocząć procedurę antymobbingową w firmie.

Jak udowodnić mobbing w pracy?

W momencie, gdy polubowne sposoby rozwiązania sprawy nie działają, należy wejść na ścieżkę prawną. Aby to zrobić, należy udowodnić zachowania o znamionach mobbingu.

Jeśli jesteś osobą doświadczającą takich zachowań, podejmij następujące kroki:

• Rozmowa ze współpracownikami – zapytaj o ich doświadczenia i zapytaj, czy zostaną świadkami w Twojej sprawie.
• Otwarty sprzeciw wobec mobbingu – mów, że nie akceptujesz takiego zachowania i żądaj jego zmiany.
• Dokumentowanie przejawów mobbingu – zbieraj dowody takie jak maile lub SMS-y i sporządzaj notatki.
• Komunikowanie problemów w pracy rodzinie i przyjaciołom – być może w przyszłości będą musieli poświadczyć, że mobbing znacząco wpłynął na Twoje życie prywatne.
• Wizyta u specjalisty zdrowia psychicznego – jeśli twoje zdrowie psychiczne uległo pogorszeniu, poproś o stosowne zaświadczenie, a w razie konieczności o zwolnienie lekarskie od lekarza psychiatry.
• Rozważenie mediacji –  jeśli obie strony są skłonne do współpracy, mediacja może pomóc w znalezieniu kompromisu.
• Rozpoczęcie formalnego postępowania z powodu mobbingu – Zgłoś mobbing w pracy osobie z działu HR lub przełożonemu wyższego szczebla – złóż oficjalną skargę, która uruchomią procedury wewnętrzne.
• Złożenie pisemną skargę do Państwowej Inspekcji Pracy – skonsultuj się z prawnikiem, który pomoże Ci napisać taką skargę i przedstawi możliwości ubiegania się o zadośćuczynienie.
• Zwrócenie się z pozwem do sądu pracy – aby uzyskać zadośćuczynienie musisz pozwać pracodawcę do sądu pracy.

Mobbing w pracy powinien być zgłaszany i karany. Mimo że może być trudno udowodnić mobbing, istnieją dostępne ścieżki, by karać przemocowe zachowania dotyczące pracownika. Pamiętaj, że organizacja jest odpowiedzialna za mobbing wobec pracowników i musi podjąć kroki w celu poprawienia sytuacji.

Jak przeciwdziałać mobbingowi?

Kodeks pracy wyraźnie mówi, że pracodawca jest zobowiązany przeciwdziałać mobbingowi. Według przepisów przełożony ponosi odpowiedzialność za ewentualne przypadki mobbingu w jego miejscu pracy. Dlatego warto pamiętać, że karze podlega nie tylko mobber, ale także pracodawca. Co więcej, mobbing jest przykładem naruszenia dóbr osobistych pracownika, które określa Kodeks cywilny.

Żeby efektywnie przeciwdziałać mobbingowi, należy zbudować zdrowe środowisko pracy. Firmy powinny promować kulturę szacunku i równości, a także świadczyć wsparcie dla pracowników doświadczających trudności. Wdrożenie polityk antymobbingowych i edukacja pracowników na temat mobbingu są kluczowe dla zapobiegania temu zjawisku.

Ponadto należy niezwłocznie reagować na sytuacje, które mają znamiona mobbingu. Ewentualne przypadki przemocy powinny być jak najszybciej przykładnie ukarane.