Umowa o dzieło – na czym polega i jakie są jej warunki?

Umowa o dzieło to jedna z form zatrudnienia, która cieszy się popularnością wśród freelancerów, artystów czy rzemieślników. Charakteryzuje się skoncentrowaniem na efekcie finalnym pracy, czyli na dziele, które ma zostać wykonane. W poniższym artykule szczegółowo omówimy, czym jest umowa o dzieło, jakie ma podstawy prawne oraz jakie wiążą się z nią kwestie podatkowe i ubezpieczeniowe.

Czym jest umowa o dzieło?

Umowa o dzieło jest umową cywilnoprawną, która podlega przepisom kodeksu cywilnego. Stronami umowy jest zamawiający i przyjmujący zamówienie lub wykonawca dzieła.

W umowie o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do prawidłowego wykonania dzieła, zgodnie z ustaleniami. Zlecający zobowiązuje się natomiast do zapłaty wynagrodzenia za wykonanie tego dzieła.

Ważnym elementem tej umowy jest osiągnięcie konkretnego efektu – bez względu na to, ile czasu lub nakładu pracy wymagało jego osiągnięcie. Umowa o dzieło często jest nazywana umową rezultatu, ponieważ przedmiotem umowy o dzieło muszą być czynności dające konkretny rezultat.

Z jednej strony rezultat dzieła może być materialny i stanowić wytworzenie naprawę lub przerobienie przedmiotów. Przykłady takiego dzieła to wykonanie stołu lub naprawa ogrodzenia.

Z drugiej strony, przedmiot umowy może być niematerialny, czyli stanowić świadczenie usług, które kończą się uzyskaniem konkretnego efektu. Przykładem może być wykonanie projektu strony internetowej czy stworzenie logo firmy. Istotne jest, aby wykonanie dzieła było możliwe do jednoznacznego zweryfikowania.

Dlatego umowy o dzieło najczęściej zawierają rzemieślnicy, artyści, freelancerzy i inne osoby pracujące w wolnych zawodach m.in. dziennikarze, tłumacze, copywriterzy, czy projektanci stron internetowych.

Jeżeli ktoś określa mianem „dzieła” regularnie wykonywaną czynność, która nie prowadzi do konkretnego rezultatu, np. sprzątanie biura trzy razy w tygodniu jest to niezgodne z prawem.

Umowa o dzieło a Kodeks cywilny

Umowę o dzieło podobnie jak inne umowy cywilnoprawne reguluje Kodeks cywilny. Zatem na umowie o dzieło nie przysługują żadne prawa pracownicze takie jak urlop wypoczynkowy.

Podstawą prawną umowy o dzieło są przepisy Kodeksu cywilnego, w szczególności art. 627–646. Zgodnie z tymi przepisami, umowa ta zobowiązuje jedną stronę do wykonania oznaczonego dzieła, a drugą – do zapłaty wynagrodzenia.

Najważniejsze cechy umowy o dzieło, wynikające z przepisów prawa:

1. Rezultat: Umowa musi dotyczyć wykonania konkretnego dzieła.
2. Samodzielność: Wykonawca decyduje, jak osiągnąć rezultat, chyba że umowa precyzuje szczegóły wykonania.
3. Wynagrodzenie: Umowa powinna określać wysokość wynagrodzenia lub sposób jego ustalenia.
4. Materiały: Umowa o dzieło określa dostarczenie i rozliczenie materiałów.
5. Odpowiedzialność: Wykonawca odpowiada za jakość i zgodność dzieła z warunkami umowy.

Kodeks cywilny reguluje również sytuacje, w których następuje opóźnienie realizacji dzieła, wykonanie dzieła staje się niemożliwe z przyczyn niezależnych od wykonawcy, jak i zasady odstąpienia od umowy przez zamawiającego.

Wynagrodzenie na umowie o dzieło

Aby określić wysokość wynagrodzenia za dzieło, należy wskazać podstawy do jego ustalenia. Wynagrodzenie może być określone w formie:

1. ryczałtowej – ustalona z góry kwota wynagrodzenia,
2. kosztorysowej – podstawą ustalenia wynagrodzenia jest spis prac wchodzących w zakres wykonania dzieła oraz ich koszty.

Artykuł 628 § 1 Kodeksu cywilnego mówi, że jeżeli w umowie nie zostało określone wynagrodzenie ani podstawy do jego ustalenia, wykonawcy należy się zwykła zapłata za dzieło tego rodzaju. Jeśli ustalenie kwoty jest niemożliwe, zlecający powinien wypłacić kwotę odpowiadającą uzasadnionemu nakładowi pracy oraz kosztom materiałów.

Według artykułu 642 Kodeksu cywilnego wynagrodzenie wypłacane jest wraz z oddaniem dzieła. Jeśli dzieło ma zostać oddane etapowo, można określić wynagrodzenie za każdą część. Wtedy po zakończeniu każdego etapu dzieła wykonawcy należy się odpowiednia część wynagrodzenia.

W umowie o dzieło możliwe jest podwyższenie wynagrodzenia (art. 630 § 1). Jeśli podczas realizacji dzieła pojawi się potrzeba wykonania dodatkowych prac, które nie były uwzględnione w planie prac, podwyżka wynagrodzenia zależna jest od tego, kto stworzył kosztorys.

Jeśli plan został przygotowany przez zamawiającego, wykonawca ma prawo domagać się odpowiedniego zwiększenia wynagrodzenia. Natomiast jeśli to wykonawca sporządził plan prac, może wnioskować o podwyższenie wynagrodzenia wyłącznie wtedy, gdy pomimo zachowania należytej staranności nie mógł przewidzieć konieczności tych dodatkowych prac.

Sytuacja jest trudniejsza w przypadku wynagrodzenia ryczałtowego, regulowanego przez 632 artykuł Kodeksu cywilnego. W takim wypadku tylko, jeśli wykonanie dzieła groziłoby wykonawcy rażącą stratą, sąd może podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę.

Odpowiedzialność w umowie o dzieło

Osoba wykonująca dzieło ponosi pełną odpowiedzialność za wynik pracy, a więc i za możliwe niedociągnięcia. Zgodnie z art. 636 § 1 k.c. zamawiający ma prawo wymagać poprawy dzieła i wyznaczyć odpowiedni termin w celu realizacji poprawek.

Jednak przez to, że liczy się efekt, wykonawca ma dowolność sposobu wykonania dzieła. Może realizować dzieło w dowolnym miejscu i czasie. Nie musi go również wykonywać dzieła osobiście. Jednak umowa może zawierać zapisy narzucające pewne ograniczenia czy metody wykonania dzieła.

Niezależnie od tego, czy wykonawca realizował dzieło osobiście, jest on odpowiedzialny za spełnienie wszystkich wymagań ustalonych w umowie. Jeżeli z powodu niewykonania dzieła zamawiający poniósł straty, ma prawo domagać się rekompensaty od wykonawcy. Według art. 638 k.c. odpowiedzialność za wady regulują przepisy o rękojmi przy sprzedaży. Jeżeli zamawiającemu udzielono gwarancji na wykonane dzieło, stosuje się przepisy o gwarancji przy sprzedaży. Przyjmujący zamówienie jest wyłączona, jeżeli wada dzieła powstała z przyczyny tkwiącej w materiale dostarczonym przez zamawiającego.

Należy pamiętać, że wszelkie roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem dwóch lat. Artykuł 646 k.c. określa termin jako liczony od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z umową miało być oddane.

Jednak obowiązki leżą nie tylko po stronie przyjmującego zamówienie. Zamawiający jest zobowiązany zapewnić materiały niezbędne do wykonania dzieła, chyba że strony postanowią inaczej w umowie. Artykuł 635 k.c. stanowi, że jeśli dostarczenie materiałów przez zamawiającego trwa zbyt długo, wykonawca może wyznaczyć zamawiającemu ostateczny termin.

Również, jeżeli do wykonania dzieła potrzebne jest współdziałanie zamawiającego, przyjmujący zamówienie może wyznaczyć zamawiającemu termin wykonania swojej części zadań. Art. 640 k.c. mówi, że jeśli do wyznaczonej daty zlecający nie wywiąże się ze swoich obowiązków, wykonawca będzie uprawniony do odstąpienia od umowy.

Umowa o dzieło a umowa zlecenie

Umowa o dzieło i umowa zlecenie są często wykorzystywanymi umowami cywilnoprawnymi, które regulują wykonywanie pracy na rzecz zamawiającego. Choć mogą wydawać się podobne, umowy te różnią się od siebie w istotny sposób.

1. Przedmiot umowy:
   • W umowie o dzieło kluczowy jest konkretny rezultat pracy (dzieło).
   • W umowie zlecenie liczy się wykonywanie określonych czynności, bez gwarancji uzyskania rezultatu.
2. Odpowiedzialność wykonawcy:
   • W przypadku umowy o dzieło wykonawca odpowiada za efekt.
   • Przy umowie zlecenie wykonawca odpowiada za staranność w wykonywaniu zleconych czynności.
3. Koszty i podatki:
   • Umowa o dzieło jest korzystniejsza pod względem obciążeń podatkowych i składkowych.
   • Umowa zlecenie wiąże się z obowiązkowym odprowadzaniem składek ZUS.
4. Ciągłość działań:
   • Rezultat umowy o dzieło musi być jasno określony, a charakter działań – skończony.
   • Działania wykonywane na umowie zlecenie mogą mieć charakter ciągły lub powtarzalny.

Te różnice między umową o dzieło a umową zlecenie sprawiają, że wybór między tymi dwoma formami współpracy powinien być uzależniony od charakteru wykonywanej pracy oraz oczekiwań stron umowy.

Dane do umowy o dzieło

Aby umowa o dzieło była ważna, musi zawierać określone informacje, w tym:

1. Strony umowy: Dane zamawiającego i wykonawcy (imię, nazwisko, adres, PESEL).
2. Przedmiot umowy: Szczegółowy opis dzieła, które ma zostać wykonane.
3. Wynagrodzenie: Określenie kwoty lub sposobu jej ustalenia (np. ryczałtowo).
4. Termin wykonania dzieła: Konkretna data lub przedział czasowy.
5. Podpisy stron: Umowa wymaga podpisów obu stron, aby była ważna.

Jeśli stronami umowy są osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, muszą podać dane działalności takie jak nazwa, adres czy NIP.

Jeśli stroną umowy jest spółka, należy podać nazwę spółki, adres siedziby, numer wpisu do KRS i osobę uprawnioną do jej reprezentacji.

Przedmiot zamówienia powinien być opisany jak najbardziej szczegółowo i zawierać wszystkie istotne ustalenia w zakresie wykonania dzieła. Im więcej informacji zawartych w umowie, tym lepiej dla zamawiającego i wykonawcy.

Podatek od umowy o dzieło

Za umowę o dzieło należy odprowadzić podatek, za co odpowiedzialny jest zamawiający. W przypadku gdy kwota zamówienia nie przekracza 200 zł brutto, stosuje się tzw. zryczałtowany podatek. Wynosi on 12% bez uwzględnienia kosztów uzyskania przychodu.

Wszystkie umowy o dzieło zawarte na kwotę powyżej 200 zł są obciążone podatkiem dochodowym od osób fizycznych (PIT). Stawka podatku wynosi 12% przy dochodach do 120 000 zł rocznie, a powyżej tej kwoty – 32%. Przy obliczaniu podatku uwzględnia się jednak tzw. koszty uzyskania przychodu. Obniżenie podstawy opodatkowania dzięki kosztom uzyskania przychodu sprawia, że umowa o dzieło jest korzystniejsza podatkowo niż umowa zlecenie. Mogą one wynosić:

• 20% przy standardowej umowie o dzieło,
• 50%, jeśli przedmiotem umowy jest utwór chroniony prawem autorskim (np. artykuł, obraz, projekt graficzny).

W przypadku dzieła chronionego prawem autorskim należy zawrzeć w umowie zapis o przeniesienie praw autorskich. Żeby to było możliwe, w treści umowy o dzieło powinny znaleźć się wszystkie przypadki i sposoby wykorzystania dzieła, nazywane polami eksploatacji utworu. Przeniesienie praw autorskich jest również korzystne dla zamawiającego, ponieważ zyskuje on:

1. prawa majątkowe do dzieła
2. możliwość swobodnego korzystania z dzieła
3. uprawnienie do tłumaczenia utworu
4. uprawnienie do przerabiania dzieła.

Umowa o dzieło a ZUS

Jednym z głównych powodów popularności umowy o dzieło jest brak obowiązku opłacania składek ZUS. Umowy o dzieło nie są objęte ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.

Jednak od stycznia 2021 roku wprowadzono obowiązek zgłaszania umowy o dzieło do ZUS. Pracodawca musi poinformować ZUS o każdej zawartej umowie w ciągu 7 dni od dnia jej zawarcia. Nie zmienia to natomiast faktu, że umowy te nie są oskładkowane.

Umowę o dzieło można również podpisać, będąc w stosunku pracy. Jeśli pracownik podpisał umowę o dzieło w innej firmie, nie ma obowiązku płacenia składek na ubezpieczenia społeczne. Natomiast gdy pracodawca podpisuje umowę o dzieło z własnym pracownikiem, ubezpieczenia społeczne obowiązują od całości tych umów.

Wady i zalety umowy o dzieło

Umowa o dzieło to popularna forma zatrudnienia, która niesie ze sobą zarówno korzyści, jak i pewne ograniczenia.

Zalety umowy o dzieło:

• Niższe koszty – brak składek ZUS,
• Elastyczność – możliwość dostosowania do jednorazowych projektów,
• Rozliczenie za efekt – płatność za wykonanie konkretnego dzieła,
• Prostota podatkowa – brak skomplikowanych formalności.

Wady umowy o dzieło:

• Brak ochrony socjalnej wykonawcy – brak prawa do świadczeń z ZUS,
• Ryzyko finansowe – brak podwyżki wynagrodzenia w umowie ryczałtowej,
• Krótszy termin przedawnienia – roszczenia przedawniają się po 2 latach,
• Brak stabilności – umowa dotyczy jednorazowych zleceń.

Przed podjęciem decyzji o zawarciu umowy o dzieło warto dokładnie rozważyć jej zalety i wady w kontekście indywidualnych potrzeb i oczekiwań.

Wypowiedzenie umowy o dzieło

Zasadą jest, że umowa o dzieło wygasa w momencie wykonania dzieła i przekazania go zamawiającemu. Jednak możliwe jest jej wypowiedzenie w trakcie trwania umowy.

Zamawiający może wypowiedzieć umowę w przypadku, gdy:

• wykonawca opóźnia się z rozpoczęciem lub ukończeniem dzieła,
• wykonawca wykonuje dzieło w sposób wadliwy.

Art. 644 k.c. mówi również, że zamawiający może również wypowiedzieć umowę w dowolnym momencie, jeśli zapłaci wykonawcy pełną kwotę wynagrodzenia. W takiej sytuacji może on odliczyć to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła.

Wykonawca również może odstąpić od umowy. Ma taką możliwość w następujących sytuacjach:

• jeśli zamawiający nie dostarcza materiałów niezbędnych do wykonania dzieła,
• jeżeli do wykonania dzieła niezbędne jest współdziałanie zamawiającego, który nie dotrzymuje umówionego terminu.

W przypadku wypowiedzenia umowy obie strony mogą żądać odszkodowania za straty poniesione w wyniku przerwania współpracy.