Układ zbiorowy pracy – czym jest i co może zawierać?

Układ zbiorowy pracy w firmie to kluczowy dokument, który reguluje stosunki między pracownikiem a pracodawcą. Jest to akt prawny o takiej samej mocy, jak Kodeks Pracy, jednak nie może naruszać jego podstawowych zasad. Definiuje on warunki pracy, wynagrodzenia oraz wzajemne obowiązki stron. W tym artykule dokładnie wyjaśnimy, czym jest układ zbiorowy, jak go zawrzeć oraz kogo obowiązuje.

Układ zbiorowy pracy – co to jest?

Układ zbiorowy pracy w firmie jest to porozumienie zawierane między pracodawcą a związkami zawodowymi reprezentującymi pracowników. Jego treść określa odmienne warunki zatrudnienia niż te przyjęte przez Kodeks pracy. Ma to na celu poszerzenie uprawnień stosunków pracy w odniesieniu do ograniczeń wynikających z przepisów prawnych. Można w nim znaleźć również wzajemne zobowiązania stron układu, dotyczące stosowania układu i przestrzegania jego postanowień.

Jednak należy pamiętać, że warunki zatrudnienia w układzie zbiorowym pracy nie mogą być mniej korzystne dla pracowników, niż przepisy wynikające z Kodeksu pracy czy innych ustaw. W przypadku naruszenia zasad równego traktowania w zatrudnieniu, zasady układu zbiorowego z mocy prawa nie obowiązują.

Rodzaje układów zbiorowych pracy

Układy zbiorowe pracy dzielą się na dwa rodzaje:

1. Zakładowy układ zbiorowy pracy
2. Ponadzakładowy układ zbiorowy pracy

Zakładowy układ zbiorowy pracy to porozumienie zawierane między konkretną firmą a reprezentującą pracowników zakładową organizacją związkową. Ten rodzaj układu ma na celu regulowanie relacji pomiędzy pracownikami a pracodawcą w ramach jednego zakładu pracy.

Ponadzakładowy układ zbiorowy pracy to porozumienie, które zawierają organizacje pracodawców oraz ponadzakładowa organizacja związkowa. Ten rodzaj układu ma na celu regulowanie warunków pracy i płacy pracowników na poziomie wielu firm lub całej branży.

Jakie postanowienia mogą zawierać układy zbiorowe?

Jeśli już wiesz, czym jest układ zbiorowy pracy, przejdźmy teraz do omówienia, jakie postanowienia może zawierać.

Według art. 240. [Treść układu zbiorowego] Kodeksu pracy układ zbiorowy określa:

• warunki, jakim powinna odpowiadać treść stosunku pracy, z zastrzeżeniem warunków, które narusza praw osób trzecich,
• wzajemne zobowiązania stron układu, w tym dotyczące stosowania układu i przestrzegania jego postanowień.

Postanowienia układów zbiorowych pracy mają charakter indywidualny, co oznacza, że strony układu same decydują, jakie rozszerzenia regulują i co się w nich znajdzie. Najczęściej jednak są to:

• regulacje dotyczące zasad wynagrodzeń pracowników,
• systemy i rozkłady czasu pracy oraz przyjęte okresy rozliczeniowe czasu pracy zgodnie z art. 150. Kodeksu pracy,
• maksymalny czas pracy w godzinach nadliczbowych w roku kalendarzowym innym niż 150, co wynika z art. 151. Kodeksu pracy,
• szczegóły dotyczące urlopów,
• sposoby ochrony pracowników przed zwolnieniem,
• wprowadzenie dodatkowej (opcjonalnej) przerwy w pracy niewliczanej do czasu pracy, w wymiarze nieprzekraczającym 60 minut,
• szczegóły dotyczące przyznawania premii,
• cel i zakres monitoringu działającego na terenie firmy lub wokół niej

Ponadto układ zbiorowy pracy może zawierać postanowienia dotyczące współpracy z organizacjami związkowymi, a także zasady rokowań i zmian w układzie.

Kogo obowiązuje układ zbiorowy pracy?

Układ zbiorowy obowiązuje wszystkich pracowników zatrudnionych przez pracodawców objętych jego postanowieniami, w tym także emerytów i rencistów. Wyjątkiem są sytuacje, w których strony układu postanowią inaczej. Istnieją jednak pewne grupy, których układ zbiorowy nie będzie dotyczył.

Układu nie zawiera się dla:

• członków korpusu służby cywilnej,
• pracowników urzędów państwowych zatrudnionych na podstawie mianowania i powołania,
• pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie wyboru, mianowania i powołania w: urzędach marszałkowskich, starostwach powiatowych, urzędach gminy, biurach związków jednostek samorządu terytorialnego, biurach jednostek administracyjnych, jednostek samorządu terytorialnego;
• sędziów, asesorów sądowych i prokuratorów.

Jak zawrzeć układ zbiorowy pracy?

Zawarcie układu zbiorowego pracy rozpoczyna się od wystąpienia z inicjatywą chęci zawarcia takiego układu, do którego mają prawo:

• organizacje pracodawców uprawnionych do zawarcia układu,
• wszystkie ponadzakładowe organizacje związkowej reprezentującej pracowników, dla których ma być zawarty układ.

Kolejnym krokiem jest przeprowadzenie rokowań. Podmiot, który wystąpił z inicjatywą zawarcia układu zbiorowego, ma obowiązek powiadomienia wszystkich związków zawodowych reprezentujących pracowników, dla których ma być zawarty układ. Wówczas wspólnie prowadzone są rokowania. Strony muszą jednak pamiętać o zasadzie prowadzenia rokowania w dobrej wierze i z poszanowaniem słusznych interesów drugiej strony.

W czasie rokowań pracodawca ma obowiązek udzielenia przedstawicielom związków zawodowych informacji o swojej sytuacji ekonomicznej firmy w zakresie dotyczącym rokowań i niezbędnym do ich prowadzenia. Po zakończeniu negocjacji i osiągnięcia kompromisu możliwe jest zawarcie układu zbiorowego. Wynegocjowany układ zawiera się w formie pisemnej na czas określony lub nieokreślony. Kolejnymi etapem pracy nad układem jest już rejestracja układu oraz wprowadzenie go w życie.

Rejestracja i wejście w życie układu zbiorowego pracy

Aby zbiorowy układ pracy mógł wejść w życie, musi zostać zarejestrowany. Ponadzakładowe układy zbiorowe pracy rejestruje minister właściwy do spraw pracy, a zakładowe – okręgowy inspektor pracy. Wejście w życie układu zbiorowego następuje w terminie w nim określonym, ale nie wcześniej niż z dniem zarejestrowania. Pracodawca wówczas jest zobowiązany do zawiadomienia pracowników o wejściu układu w życie oraz dostarczyć zakładowej organizacji związkowej niezbędną liczbę egzemplarzy układu. Oprócz tego pracodawca ma obowiązek udostępnić do wglądu tekst układu na żądanie każdego pracownika i wyjaśnić jego treść.

Rozwiązanie i wypowiedzenie układu zbiorowego

Układ zbiorowy pracy może zostać rozwiązany na kilka sposobów:

• po zgodnym oświadczeniu stron,
• z powodu upływu okresu, na który został zawarty,
• na podstawie upływu okresu wypowiedzenia dokonanego przez jedną ze stron.

Zarówno oświadczenie stron o chęci rozwiązania układu zbiorowego, jak i wypowiedzenie układu należy sporządzić w formie pisemnej. Zgodnie z prawem okres wypowiedzenia układu wynosi trzy miesiące kalendarzowe, z wyjątkiem sytuacji, w której strony układu postanowią inaczej.

Podsumowanie

Układ zbiorowy pracy w firmie to porozumienie, które reguluje warunki pracy oraz obowiązki stron stosunku pracy. Może być zawarty na czas określony lub nieokreślony, a jego zawarcie poprzedzone jest rokowaniami między pracodawcą a związkami zawodowymi. Jest to dokument o dużej elastyczności, który umożliwia dostosowanie warunków pracy do specyfiki danego zakładu pracy.