Przyjęcie ucznia na praktyki zawodowe – jak spełnić warunki?

Realizacja praktyk zawodowych to nie tylko obowiązek edukacyjny, ale przede wszystkim szansa na rozwój – zarówno dla młodych ludzi, jak i dla przedsiębiorców. Korzyści z odbycia praktyk zawodowych obejmują zdobycie cennego doświadczenia, rozwój kompetencji oraz budowanie relacji, które często owocują przyszłym zatrudnieniem. Sprawdź, jak prawidłowo zorganizować ten proces, aby spełnić wszystkie wymogi formalne i zapewnić wysoką jakość kształcenia zawodowego.

Czym są praktyki zawodowe dla studentów i uczniów?

Praktyki zawodowe są regulowane przede wszystkim przez rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie praktycznej nauki zawodu i dotyczą uczniów szkół branżowych, techników oraz szkół policealnych. Z kolei w przypadku uczelni wyższych zasady odbywania praktyk określają regulaminy studiów oraz wewnętrzne przepisy poszczególnych uniwersytetów czy politechnik.

Przepisy przewidują, że praktyki mogą odbywać się w warsztatach szkolnych, placówkach kształcenia, gospodarstwach rolnych oraz firmach. W przypadku praktyk u pracodawców przedsiębiorca ma obowiązek zapoznać praktykanta z regulaminem pracy, zasadami BHP oraz zapewnić mu bezpieczeństwo i ocenę wykonywanej pracy. Studenci odbywają praktyki najczęściej w przedsiębiorstwach lub instytucjach zgodnych z kierunkiem studiów, a ich odbycie jest warunkiem koniecznym do uzyskania dyplomu – potwierdzane jest poprzez zaliczenie praktyki zawodowej.

Organizowanie praktyk zawodowych we współpracy ze szkołą branżową

Szkoły branżowe stają się coraz bardziej atrakcyjnym miejscem do kształcenia zawodowego, szczególnie w kontekście rosnącego zapotrzebowania na specjalistów posiadających konkretne umiejętności. Pracodawca organizujący praktyki może współuczestniczyć w procesie dydaktycznym – m.in. współtworzyć programy praktyk zawodowych. Choć przepisy nie precyzują szczegółowo zasad tej współpracy, często obejmuje ona przyjmowanie uczniów na praktyki, doposażenie szkół w sprzęt czy prowadzenie szkoleń branżowych. Uczniowie kierowani są do firm na podstawie skierowania wystawionego przez szkołę, a wcześniej składają podanie o praktyki zawodowe.

Kto może prowadzić praktyczną naukę zawodu?

Zgodnie z § 10 ust. 1–2 rozporządzenia MEN w sprawie praktycznej nauki zawodu zajęcia praktyczne mogą być prowadzone przez nauczycieli, a u pracodawców lub w indywidualnych gospodarstwach rolnych również przez instruktorów praktycznej nauki zawodu. Funkcję instruktora może pełnić sam pracodawca, osoba zarządzająca zakładem w jego imieniu lub wyznaczony pracownik.

Kto może zostać instruktorem praktycznej nauki zawodu?

Zgodnie z §10 ust. 4 rozporządzenia, aby zostać instruktorem praktycznej nauki zawodu, należy spełniać jeden z poniższych warunków:

• posiadać tytuł zawodowy w danym zawodzie lub pokrewnym i minimum 3 lata pracy w zawodzie, którego będą nauczać oraz:
  • ukończyć technikum, branżową szkołę II stopnia, technikum uzupełniające lub szkołę równorzędną,
  • ukończyć szkołę policealną lub pomaturalną,
• posiadać tytuł robotnika wykwalifikowanego w danym zawodzie i minimum 4 lata pracy w zawodzie, którego będą nauczać oraz:
  • ukończyć liceum ogólnokształcące, zawodowe, techniczne, profilowane lub uzupełniające liceum ogólnokształcące,
  • ukończyć technikum, branżową szkołę II stopnia i technikum uzupełniające w innym zawodzie,
  • ukończyć średnie studium zawodowe,
• posiadać dyplom ukończenia studiów:
  • na kierunku odpowiednim do zawodu i minimum 2 lata pracy w zawodzie, którego będą nauczać, 
  • na innym kierunku i minimum 4 lata pracy w zawodzie, którego będą nauczać,
• posiadać tytuł zawodowy w danym zawodzie lub pokrewnym oraz minimum 6 lat pracy w zawodzie, którego będą nauczać oraz ukończyć zasadniczą szkołę zawodową lub branżową szkołę I stopnia,
• posiadać tytuł mistrza w zawodzie lub w zawodzie wchodzącym w zakres zawodu, którego będą nauczać.

Wymagania pedagogiczne dla instruktorów praktycznej nauki zawodu

Zgodnie z §10 ust. 3 ww. rozporządzenia, oprócz spełnienia powyższych wymagań, instruktorzy praktycznej nauki zawodu muszą posiadać także przygotowanie pedagogiczne, które mogą uzyskać poprzez:

• ukończenie kursu pedagogicznego dla instruktorów praktycznej nauki zawodu, którego program został zatwierdzony przez kuratora oświaty,
• ukończenie kursu pedagogicznego obejmującego co najmniej 70 godzin zajęć z psychologii, pedagogiki i metodyki oraz 10 godzin praktyki metodycznej,
• ukończenie przed 6 stycznia 1993 r. kursu pedagogicznego uprawniającego do pełnienia funkcji instruktora,
• ukończenie szkolenia dydaktycznego dla instruktorów potwierdzonego świadectwem wydanym przez dyrektora urzędu morskiego (w przypadku praktyk na statkach morskich i śródlądowych),
• posiadanie przygotowania pedagogicznego wymaganego od nauczycieli,
• posiadanie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli praktycznej nauki zawodu, określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela.

Warto podkreślić, że program kursu pedagogicznego dla instruktora musi być zgodny z wymogami rozporządzenia MEN i zatwierdzony przez Kuratora Oświaty.

Kto nie może prowadzić praktycznej nauki zawodu?

Zgodnie z art. 120 ust. 3a ustawy Prawo oświatowe praktyczną naukę zawodu mogą prowadzić wyłącznie osoby spełniające określone wymogi dotyczące niekaralności i braku orzeczonych zakazów sądowych. Instruktorem lub opiekunem praktyk nie może być osoba, która była karana za umyślne przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu, wolności seksualnej i obyczajności, a także przeciwko rodzinie i opiece (z wyjątkiem przestępstwa niealimentacji). Z funkcji tej wykluczone są również osoby skazane za przestępstwa wymienione w rozdziale 7 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.

Przepis obejmuje także osoby, wobec których sąd orzekł zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją lub opieką nad małoletnimi. Nie mogą one również pełnić funkcji instruktora, jeżeli obowiązuje je zakaz przebywania w określonych miejscach lub środowiskach, kontaktowania się bądź zbliżania do określonych osób, a także opuszczania miejsca pobytu bez zgody sądu.

Pracodawca organizujący praktyki zawodowe powinien sprawdzić, czy osoby wyznaczone do ich prowadzenia spełniają powyższe wymogi. Najczęściej odbywa się to poprzez uzyskanie od instruktora lub opiekuna oświadczenia o niekaralności.

Umowa o praktyki zawodowe – co powinna zawierać?

Podstawą przyjęcia ucznia na praktyki zawodowe jest umowa o praktyki zawodowe zawierana między szkołą a podmiotem, w którym praktyki są realizowane. W jej treści należy zawrzeć przede wszystkim:

• nazwę i adres podmiotu przyjmującego uczniów na praktyczną naukę zawodu,
• nazwę i adres szkoły kierującej uczniów na praktyczną naukę zawodu,
• zawód, którego dotyczą praktyki zawodowe,
• listę uczniów biorących udział w praktykach, wraz z podziałem na grupy,
• formę praktycznej nauki zawód i jej zakres,
• termin rozpoczęcia i zakończenia praktycznej nauki zawodu,
• prawa i obowiązki stron umowy,
• koszty, które strony umowy realizacji praktycznej nauki zawodu muszą ponieść,
• liczbę dni w tygodniu, w których zajęcia praktyczne odbywane są u pracodawców, w przypadku zajęć organizowanych na zasadach dualnego systemu kształcenia,
• dodatkowe ustalenia stron związane z organizacją praktycznej nauki zawodu.

Do umowy należy załączyć program praktyk zawodowych lub program nauczania zawodu, który musi być zatwierdzony przez dyrektora szkoły. Dokument ten precyzuje, jakie czynności wchodzą w skład zakresu praktyk zawodowych.

W przypadku praktyk studenckich, zakres umowy może różnić się w zależności od kierunku studiów i uczelni, jednak zasada jest podobna — umowa o praktyki zawodowe reguluje prawa, obowiązki oraz kwestie organizacyjne pomiędzy uczelnią, studentem a pracodawcą. W niektórych przypadkach może być także zawierana bezpośrednio między studentem a firmą, zwłaszcza w ramach programów dobrowolnych praktyk lub staży zawodowych.

Dowiedz się więcej na temat umowy o pracę dla studenta do 26. roku życia.

Na jakich warunkach odbywają się praktyki zawodowe?

Zgodnie z art. 202 § 1–2 KP czas pracy młodocianych nie może przekraczać 6 godzin dziennie w przypadku osób poniżej 16. roku życia oraz 8 godzin dziennie dla osób pomiędzy 16 a 18 rokiem życia. Zgodnie z § 5 ust. 3 rozporządzenia MEN, zajęcia praktyczne mogą odbywać się w systemie zmianowym, jednak dla uczniów poniżej 18. roku życia nie mogą być organizowane w porze nocnej ani w godzinach nadliczbowych.

Praktykant zobowiązany jest do prowadzenia dziennika praktyki zawodowej, w którym dokumentuje wykonywane czynności, a po zakończeniu składa w szkole lub uczelni sprawozdanie z praktyk zawodowych potwierdzone przez opiekuna w firmie.

Wynagrodzenie za praktyki zawodowe

W przypadku uczniów szkół branżowych i techników, praktyki zawodowe z reguły są płatne. Wysokość wynagrodzenia za praktyki zawodowe reguluje § 19 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania. Zgodnie z tymi przepisami, wynagrodzenie ucznia odbywającego przygotowanie zawodowe nie może być niższe niż:

• 8% przeciętnego wynagrodzenia w pierwszym roku nauki,
• 9% przeciętnego wynagrodzenia w drugim roku nauki,
• 10% przeciętnego wynagrodzenia w trzecim roku nauki.

Pracodawca może określić wyższą stawkę w umowie o praktyki zawodowe, jednak kwoty minimalne stanowią gwarantowane minimum prawne.

Zgodnie z § 8 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia MEN z 22 lutego 2019 r., uczniowie dojeżdżający na praktyki mogą również ubiegać się o zwrot kosztów przejazdu, do wysokości kosztów komunikacji publicznej z uwzględnieniem ulg uczniowskich.

W przypadku uczelni wyższych, studenci odbywają praktyki na zasadach określonych przez art. 67 ust. 5 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Praktyki studenckie mogą mieć charakter obowiązkowy lub dobrowolny, a wynagrodzenie zależy od indywidualnych ustaleń między studentem a pracodawcą.

Refundacja kosztów organizacji praktyk zawodowych

Zgodnie z art. 122 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe koszty związane z kształceniem praktycznym mogą być finansowane ze środków szkoły, jednostek samorządu terytorialnego lub Funduszu Pracy. Refundacja ta może obejmować m.in.:

• wynagrodzenie dla instruktora praktycznej nauki zawodu – do wysokości minimalnej stawki wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela kontraktowego posiadającego wymagane kwalifikacje,
• dodatek szkoleniowy dla instruktora – w wysokości co najmniej 10% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia,
• koszty zakupu odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej zapewnionych uczniom na okres praktyk – do 20% przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej.

Podstawą do uzyskania refundacji jest prawidłowo zawarta umowa o praktyki zawodowe, w której określono zakres obowiązków stron oraz sposób finansowania praktycznej nauki zawodu. Szkoła lub jednostka samorządu terytorialnego może wymagać od pracodawcy przedstawienia dokumentacji potwierdzającej rzeczywiste poniesienie kosztów, np. rachunków lub list płac.

Jakie są obowiązki pracodawcy?

Zgodnie z § 8 ust. 2 rozporządzenia MEN pracodawca organizujący praktyki jest zobowiązany do:

• zapewnienia uczniom lub studentom odpowiednich warunków materialnych i organizacyjnych do realizacji programu praktyk,
• wyznaczenia osoby odpowiedzialnej za nadzór nad praktykantem – najczęściej pełniącej funkcję opiekuna praktyk zawodowych lub instruktora praktycznej nauki zawodu,
• zapoznania praktykanta z obowiązującymi w zakładzie pracy regulacjami, w tym z regulaminem pracy, przepisami BHP i zasadami ochrony danych osobowych,
• zapewnienia odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej, jeśli wymagają tego warunki pracy,
• udostępnienia pomieszczeń socjalnych, stanowisk pracy i urządzeń higieniczno-sanitarnych spełniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy,
• prowadzenia dokumentacji przebiegu praktycznej nauki zawodu, w tym ewidencji czasu pracy i list obecności,
• bieżącego monitorowania postępów praktykanta i współpracy z nauczycielem lub uczelnią nadzorującą praktykę.

Przedsiębiorca odpowiada również za bezpieczeństwo uczniów w czasie trwania praktyk. Musi zapewnić im szkolenie wstępne z zakresu BHP i ochrony przeciwpożarowej, a także poinformować o zagrożeniach występujących na stanowisku pracy.

Pracodawca powinien także niezwłocznie powiadomić szkołę lub uczelnię o wszelkich sytuacjach naruszających regulamin praktyk zawodowych – w tym o nieusprawiedliwionej nieobecności, nieprzestrzeganiu zasad bezpieczeństwa lub niewłaściwym zachowaniu praktykanta. Takie przypadki mogą mieć wpływ na zaliczenie praktyki zawodowej.