Praca na czarno – jakie są jej konsekwencje?

W dzisiejszych czasach, pomimo coraz większej świadomości prawnej i dostępu do informacji, praca na czarno wciąż pozostaje problemem społecznym i ekonomicznym. Ten nieformalny rodzaj zatrudnienia, choć może wydawać się atrakcyjny z krótkoterminowej perspektywy, wiąże się z poważnymi konsekwencjami dla pracodawców i pracowników, a także dla gospodarki jako całości. W tym artykule przyjrzymy się bliżej, czym jest praca na czarno oraz jakie kary mogą spotkać zarówno pracodawców, jak i pracowników angażujących się w nielegalne zatrudnienie.

Czym jest praca na czarno?

Praca na czarno to nielegalna forma podjęcia pracy zarobkowej bez zawarcia odpowiedniej umowy na piśmie lub w przypadku zaniechania różnego rodzaju formalności związanych z prawem pracy. Jej celem jest uniknięcie m.in. opłacania składek ubezpieczenia społecznego, podatku dochodowego oraz innych obciążeń publicznoprawnych. Wynagrodzenie wówczas przekazywane jest pracownikowi „pod stołem”, co oznacza, że nie jest w żaden sposób udokumentowane. Należy jednak wiedzieć, że praca na czarno jest niezgodna z prawem i grożą za nią poważne konsekwencje zarówno dla pracodawcy, jak i pracownika.

Praca na czarno może przybierać różne formy, takie jak:

• niesporządzenie pisemnej umowy,
• zatrudnianie obcokrajowca bez odpowiedniego zezwolenia,
• deklarowanie zaniżonego wynagrodzenia,
• ukrywanie czasu pracy,
• niezgłoszenie osoby zatrudnionej do ZUS-u,
• podjęcie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, lub działalności przez bezrobotnego bez poinformowania o tym urzędu pracy,
• zastępowanie umów o pracę umowami cywilnoprawnymi.

W polskim prawie podstawą zatrudnienia jest umowa sporządzona na piśmie. Dokument określa m.in. warunki pracy i płacy oraz obliguje do zgłoszenia pracownika do ZUS-u i rozliczania jego wynagrodzenia. Jeśli zatrudnienie pracowników odbywa się bez podpisania umowy o pracę czy umowy cywilnoprawnej, wówczas praca uznana jest za nielegalną.

Sprawdź, jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy.

Kara za pracę na czarno dla pracodawcy

Nielegalne zatrudnienie pracowników niesie za sobą poważne konsekwencje dla pracodawcy. Jeśli zostanie on przyłapany na zatrudnianiu pracowników na czarno lub jeśli nie będzie ewidencjonował całości wypłacanego wynagrodzenia, zostanie ukarany. Najczęściej wykrycie tego zjawiska następuje w trakcie kontroli Państwowej Inspekcji Pracy. Wówczas PIP nakłada na pracodawcę karę pieniężną, a także powiadamia o zaistniałej sytuacji Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz Urząd Kontroli Skarbowej, które także wszczną odpowiednie postępowanie w celu ustalenia dalszych konsekwencji prawnych i finansowych.

Oto przykładowe kary przewidziane dla pracodawców, którzy nielegalnie zatrudniają pracowników:

1. Niesporządzenie pisemnej umowy formy zatrudnienia – od 1000 zł do 30 000 zł.
2. Nieopłacanie składek na ubezpieczenia społeczne pracowników – do 5000 zł albo ograniczenia lub pozbawienia wolności do 2 lat.
3. Niewykazanie danych do odpowiedniego naliczania składek na Fundusz Pracy – do 5000 złotych.
4. W przypadku przestępstwa skarbowego grzywna wynosi do 720 stawek dziennych (720 x (minimalna krajowa / 30 dni)) i/lub ograniczenie albo pozbawienie wolności do 3 lat.

Ponadto z początkiem 2022 roku w życie weszły dodatkowe przepisy Polskiego Ładu, który określa, że za każdy miesiąc nielegalnego zatrudniania należy przypisać dodatkowy przychód pracodawcy w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Zobacz, czym jest praca sezonowa i na jakich warunkach sporządzane są umowy.

Konsekwencje pracy na czarno dla pracownika

Choć główna odpowiedzialność spoczywa na pracodawcy, to również pracownik angażujący się w pracę na czarno może ponieść konsekwencje. W świetle prawa, przyjęcie takiej formy zatrudnienia jest równoznaczne z uczestnictwem w nielegalnej działalności, co może skutkować odpowiedzialnością karną. Kary mogą być następujące:

1. Za nieujawnienie dochodów w zeznaniu podatkowym Urząd Skarbowy może sam go oszacować i wymierzyć podatek w wysokości 75%.
2. Według ustawy z 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – jeżeli w chwili podjęcia zatrudnienia lub innej formy pracy zarobkowej dana osoba była zarejestrowana jako bezrobotna i nie powiadomiła właściwego powiatowego urzędu pracy w terminie 7 dni, podlega karze grzywny od 500 zł do 5000 zł.

Oprócz tego praca na czarno wiąże się z nieopłacaniem składek na ubezpieczenie społeczne, których brak także może nieść za sobą poważne konsekwencje. Przede wszystkim osoba nieubezpieczona nie ma prawa do bezpłatnej opieki medycznej. W związku z tym podczas nagłej konieczności skorzystania z opieki szpitalnej opłaty mogą słono kosztować.

Kolejną ważną kwestią jest nieopłacanie składek emerytalnych, czego skutkiem może być brak środków do życia w wieku podeszłym.

Dowiedz się czym jest odpowiedzialność materialna pracownika.

Gdzie zgłosić pracę na czarno?

Osoby, które mają wiedzę o przypadkach wykonywania pracy na czarno, mogą zgłosić je odpowiednim organom. Do takich instytucji należy m.in. Państwowa Inspekcja Pracy.

Skarga może być złożona na kilka sposobów:

• ustnie do protokołu,
• pisemnie,
• elektronicznie za pomocą formularza na stronie pip.gov.pl,

Zgłoszenia nie mogą być jednak anonimowe. Państwowa inspekcja Pracy nie rozpatruje skarg niezawierających imienia, nazwiska oraz adresu. W przypadku składania skargi w imieniu osoby trzeciej wymaga się przedstawienia przez zgłaszającego pisemnej zgody.

Co ważne, inspektor pracy musi zachować anonimowość pracownikowi, który złożył zawiadomienie o wykonywaniu pracy na czarno. Wyjątek stanowią sytuacje, w których została wyrażona pisemna zgoda na ujawnienie tych informacji. Tylko w nielicznych przypadkach może się wymagać ujawnienia danych osobowych, aby skarga była rozpatrywana. Wówczas osoba wnosząca skargę zostanie o tym poinformowana oraz poproszona o pisemne potwierdzenie zgody, której oczywiście można odmówić.

Praca na czarno – podsumowanie

Praca na czarno przynosi szereg negatywnych konsekwencji zarówno dla pracowników, jak i pracodawców, stając się problemem nie tylko indywidualnym, ale i społeczno-ekonomicznym. Nieuczciwi pracodawcy, rezygnując z formy legalnego zatrudnienia na rzecz pracy na czarno, ignorują przepisy prawa pracy i uchylają się od obowiązków finansowych wobec państwa oraz swoich pracowników. Ryzykują przez to surowymi karami finansowymi i prawnymi, które mogą znacząco wpłynąć na ich dalszą działalność gospodarczą i reputację. Z kolei pracownicy, decydując się na nielegalne formy zatrudnienia, narażają się na brak ochrony socjalnej, prawnej oraz finansowej, co w sytuacjach kryzysowych może przynieść im poważne konsekwencje osobiste.

Sprawdź naszą aplikację do układania grafików pracy, rejestracji i ewidencji czasu pracy oraz składania elektronicznych wniosków urlopowych.