Godziny ponadwymiarowe – czym są i jak je rozliczać?

Godziny ponadwymiarowe to godziny pracy, które wykraczają ponad ustaloną liczbę godzin w niepełnym wymiarze czasu pracy. Nie należy ich mylić z godzinami nadliczbowymi, które z kolei dotyczą pracy wykraczającej poza obowiązujące pracownika normy czasu pracy opisane w Kodeksie pracy. Czym dokładnie jest praca w godzinach ponadwymiarowych, jak określa się jej limit i jak ją rozliczyć? Przekonajmy się!

Kiedy ma miejsce praca w godzinach ponadwymiarowych?

Godziny ponadwymiarowe dotyczą pracy ponad ustaloną liczbę godzin w niepełnym wymiarze czasu pracy, np. gdy pracownik zatrudniony na 3/4 etatu pracuje dodatkowo. Jeżeli np. dana osoba jest zatrudniona na 3/4 etatu i standardowo pracuje przez 6 godzin dziennie, wówczas w przypadku przepracowania któregoś dnia 7 godzin, będzie można mówić o jednej godzinie ponadwymiarowej, choć nie oznacza to wcale godziny nadliczbowej. To samo dotyczy, jeśli przekroczy swój tygodniowy wymiar czasu powyżej 30 godzin lub wymiar czasu pracy w okresie rozliczeniowym.

Sprawdź, czym różnią się godziny nadliczbowe od ponadwymiarowych.

Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe

Zgodnie z art. 151 § 5 strony stosunku pracy powinny ustalić w umowie dopuszczalną liczbę godzin pracy ponad określony w umowie wymiar czasu pracy pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy, którego przekroczenie uprawnia pracownika do otrzymania, oprócz normalnego wynagrodzenia, dodatku do wynagrodzenia opisanego w art. 151^1 § 1.

W związku z powyższym, jeśli w umowie o pracę znajdą się zapisy o limitach, pracownikowi za dodatkowe godziny pracy przysługuje taki sam dodatek, który obowiązuje przy pracy w godzinach nadliczbowych. Z kolei, jeśli takich zapisów nie będzie, za czas pracy w godzinach ponadwymiarowych nie będzie obowiązywał żaden dodatek. Oczywiście wyjątkiem są sytuacje, w których dochodzi do przekroczenia norm czasu pracy określonych przez Kodeks pracy np.w podstawowym systemie czasu pracy 8 h dziennie i przeciętnie 40 godzin tygodniowo w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy.

Według art. 151¹ § 1 za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek w wysokości:

• 100% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:
  • w nocy,
  • w niedziele i święta, które nie są dla pracownika dniami pracy według obowiązującego go rozkładu czasu pracy,
  • w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
• 50% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych w pozostałych przypadkach m.in.: w sytuacji przekroczenia dobowej normy czasu pracy.

Oprócz tego 100% wynagrodzenia przysługuje pracownikowi za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, z wyjątkiem sytuacji, w których przekroczeni tej normy nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które pracownikowi przysługuje prawo do dodatku w wysokości 100% wynagrodzenia.

Sprawdź, ile wynosi dodatek za pracę w nocy.

Jak określić limit godzin ponadwymiarowych niepełnoetatowca?

Ustalenia zawarte w umowie o pracę w zakresie wynagradzania godzin ponadwymiarowych mają fundamentalny wpływ na zarobki pracownika. Dlaczego jest to tak ważne? Postaram się omówić to na poniższym przykładzie. Załóżmy, że nasz przykładowy pracownik został zatrudniony na 2/4 etatu.

1. Jeżeli w umowie znajdzie się zapis mówiący, że za pracę w godzinach ponadwymiarowych wykraczającej poza 2/4 wymiaru etatu, pracownikowi przysługuje dodatek jak za godziny nadliczbowe, wówczas ów dodatek będzie należny tylko wtedy, gdy pracownik przekroczy wyznaczony wymiar czasu pracy w danym okresie rozliczeniowym, np. w miesiącu. Nie będzie natomiast uwzględniane przekroczenie normy dobowej (4 godziny) przy braku jednoczesnego przekroczenia normy przypadającej na okres rozliczeniowy.
2. Jeżeli natomiast w umowie znajdzie się zapis, mówiący, że za pracę powyżej 20 godzin w tygodniu (średniotygodniowa norma czasu pracy) pracownikowi przysługuje dodatek, jak za pracę w godzinach nadliczbowych, wówczas pracownik otrzyma dodatkowe pieniądze, nawet jeśli w ciągu całego okresu rozliczeniowego nie przekroczy liczby godzin przypadających na ów okres.
3. Jeżeli zapisy umowy mówią, że za pracę powyżej 4 godzin w ciągu dnia pracownikowi przysługuje dodatek jak za pracę w godzinach nadliczbowych, wówczas sytuacja jest najprostsza – zawsze, gdy wspomniane 4 godziny zostaną przekroczone, pracownik otrzyma dodatkowe wynagrodzenie.

Mając powyższą wiedzę, nie można się dziwić, dlaczego nieraz wynagrodzenie pracownika wynikające z tytułu pracy w godzinach ponadwymiarowych jest kwestionowane przez pracowników. Zdarza się bowiem, że dana osoba kilkukrotnie zostawała „po godzinach”, tzn. pracowała dłużej, niż przewiduje właściwa jej norma czasu pracy w danym dniu, ale jednocześnie w inne dni pracowała krócej, więc finalnie nie przekroczyła określonej liczby godzin w całym okresie rozliczeniowym. By wykonać poprawne rozliczenie godzin ponadwymiarowych w okresie rozliczeniowym, należy w pierwszej kolejności sprawdzić zapisy umowy, a dopiero później przyznawać dodatki, jeżeli okażą się one należne.

Zobacz, ile wynosi najniższa krajowa w 2025 roku.

Czy praca w godzinach ponadwymiarowych jest obowiązkowa?

Warto przypomnieć, że praca w godzinach nadliczbowych oraz ponadwymiarowych na polecenie pracodawcy wynikających ze szczególnych potrzeb, jest obowiązkiem pracownika.

Oznacza to, że pracodawca może nakazać pracownikowi zatrudnionemu na niepełny etat wykonywać pracę w godzinach ponadwymiarowych, jeśli zajdzie taka potrzeba.

Wyjątek wśród zatrudnionych stanowią jedynie kobiety w ciąży oraz pracownicy młodociani, dla których godziny nadliczbowe są bezwzględnie zabronione. Nieco mniej restrykcyjne są ograniczenia dla rodziców dzieci do lat 4 oraz dla osób niepełnosprawnych – tacy pracownicy muszą wyrazić zgodę, jeżeli chcą pracować w nadgodzinach.

Poznaj Kadromierz – program do planowania i zarządzania czasem pracy. Dzięki niemu umożliwisz w firmie rejestrowanie przepracowanych godzin, automatyczne tworzenie ewidencji czasu pracy, elektroniczne składanie wniosków urlopowych i błyskawiczne tworzenie grafików pracy. Przyśpiesz planowanie czasu pracy i rozliczenia w swojej firmie z Kadromierzem.