Przyjęcie ucznia na praktyki zawodowe – jak spełnić warunki?

Przyjęcie ucznia na praktyki zawodowe do firmy może przynieść wiele korzyści zarówno dla przedsiębiorcy, jak i dla ucznia. Praktyki zawodowe pozwalają uczniom zdobyć cenne doświadczenie, a firmom – znaleźć przyszłych pracowników i wspierać rozwój lokalnej społeczności. Jak jednak prawidłowo zorganizować ten proces, aby spełnić wszystkie formalności i zapewnić odpowiednią jakość praktyk?

Współpraca ze szkołą branżową

Szkoły branżowe stają się coraz bardziej atrakcyjnym miejscem do kształcenia przyszłych kadr, szczególnie w kontekście rosnącego zapotrzebowania na specjalistów posiadających konkretne umiejętności zawodowe. Współpraca szkół z przedsiębiorstwami daje uczniom szansę na praktyczne przygotowanie do zawodu, co jest kluczowe na współczesnym rynku pracy.

Przepisy prawa dają pracodawcy sporo uprawnień – przykładowo, może on brać czynny udział w zebraniach rady pedagogicznej czy współtworzyć plan nauczania. Jednocześnie prawo nie wskazuje jednoznacznie, jak ma wyglądać współpraca pomiędzy szkołą a pracodawcami. W praktyce oznacza to, że przedsiębiorcy mogą przyjmować uczniów na praktyki, zapewniać szkołom sprzęt, czy przeprowadzać konkretne szkolenia tematyczne. 

Jednym z modeli tej współpracy są klasy patronackie, w których przedsiębiorstwa oferują szkołom wsparcie, w tym miejsca do odbywania praktyk oraz specjalistyczny sprzęt. Celem jest wykształcenie przyszłych pracowników, którzy po zakończeniu nauki będą gotowi do podjęcia pracy w firmie patronującej. Model ten, wzorowany na niemieckim systemie, zyskuje na popularności, ponieważ przynosi korzyści zarówno szkołom, firmom, jak i uczniom, którzy zdobywają cenne doświadczenie.

Czym są praktyki zawodowe?

Praktyki zawodowe, czyli praktyczna nauka zawodu, są regulowane przez rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 22 lutego 2019 roku o praktycznej nauce zawodu i dotyczą uczniów szkół branżowych, techników oraz szkół policealnych. 

Przepisy określają, że praktyki mogą odbywać się w warsztatach szkolnych, placówkach kształcenia, gospodarstwach rolnych i firmach. W przypadku praktyk u pracodawców przedsiębiorca jest odpowiedzialny za wprowadzenie praktykanta w regulaminy firmy, BHP oraz zapewnienie mu bezpieczeństwa i oceny pracy. Praktyki mogą obejmować osoby w wieku 16–18 lat i odbywać się zarówno w roku szkolnym, jak i podczas wakacji.

Praktyki zawodowe organizowane u pracodawców lub w indywidualnych gospodarstwach rolnych są nadzorowane przez opiekunów, którymi mogą być pracodawcy lub wyznaczeni pracownicy. W innych podmiotach nadzór nad praktykami sprawują nauczyciele.

Kto może prowadzić praktyczną naukę zawodu?

Zgodnie z rozporządzeniem, praktyczną naukę zawodu prowadzą nauczyciele, a u pracodawców lub w gospodarstwach rolnych także instruktorzy praktycznej nauki zawodu. Instruktorami mogą być pracownicy, dla których nauczanie stanowi podstawowe lub dodatkowe zajęcie.

Zajęcia praktyczne mogą być prowadzone przez pracodawcę, osobę zarządzającą zakładem w jego imieniu lub pracownika zatrudnionego w firmie. Przedsiębiorca może powierzyć prowadzenie praktyk dowolnemu pracownikowi, jednak osoby te muszą spełniać określone wymagania kwalifikacyjne, aby zostać instruktorem praktycznej nauki zawodu.

Rozporządzenie wyróżnia dwie kategorie instruktorów: pierwsza obejmuje osoby spełniające kwalifikacje określone przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, natomiast druga — osoby posiadające odpowiednie tytuły zawodowe i doświadczenie zawodowe.

Aby być instruktorem praktycznej nauki zawodu, należy spełniać jeden z poniższych warunków:

1. Tytuł zawodowy w danym zawodzie lub pokrewnym i minimum 3 lata pracy w zawodzie, którego będą nauczać oraz:
   • ukończenie technikum, branżowej szkoły II stopnia, technikum uzupełniającego lub szkoły równorzędnej,
   • ukończenie szkoły policealnej lub pomaturalnej.
2. Tytuł robotnika wykwalifikowanego w danym zawodzie i minimum 4 lata pracy w zawodzie, którego będą nauczać oraz:
   • ukończenie liceum ogólnokształcącego, zawodowego, technicznego, profilowanego, lub uzupełniającego liceum ogólnokształcącego,
   • ukończenie technikum, branżowej szkoły II stopnia i technikum uzupełniającego w innym zawodzie,
   • ukończenie średniego studium zawodowego.
3. Dyplom ukończenia studiów:
   • na kierunku odpowiednim do zawodu i minimum 2 lata pracy w zawodzie, którego będą nauczać, 
   • na innym kierunku i minimum 4 lata pracy w zawodzie, którego będą nauczać.
4. Tytuł zawodowy w danym zawodzie lub pokrewnym oraz minimum 6 lat pracy w zawodzie, którego będą nauczać, i ukończenie zasadniczej szkoły zawodowej lub branżowej szkoły I stopnia.
5. Tytuł mistrza w zawodzie lub w zawodzie wchodzącym w zakres zawodu, którego będą nauczać.

Jakie wymogi musi spełnić instruktor praktycznej nauki zawodu?

Oprócz posiadania konkretnych tytułów i doświadczenia zawodowego, instruktorzy praktycznej nauki zawodu muszą mieć uprawnienia pedagogiczne.

Instruktorzy prowadzący praktyki muszą posiadać jeden z dwóch rodzajów kwalifikacji. Zgodnie z par. 10 ust. 3 pkt 6 rozporządzenia, pierwszy rodzaj to kwalifikacje wymagane od nauczycieli praktycznej nauki zawodu, określone w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli.

Drugi rodzaj kwalifikacji instruktorów praktycznej nauki zawodu dotyczy osób, które posiadają ukończony określony kurs pedagogiczny. Par. 10 ust. 3 pkt 1–5 rozporządzenia wskazuje, że prowadzący praktyki powinni ukończyć jeden z następujących kursów: 

1. kurs pedagogiczny dla instruktorów praktycznej nauki zawodu, którego program został przygotowany zgodnie z ramowym programem kursu pedagogicznego dla instruktorów praktycznej nauki zawodu,
2. kurs pedagogiczny, którego program obejmował łącznie minimum 70 godzin zajęć z psychologii, pedagogiki i metodyki oraz 10 godzin praktyki metodycznej,
3. kurs pedagogiczny dla instruktorów praktycznej nauki zawodu, ukończony przed 6 stycznia 1993 r.
4. szkolenie potwierdzone świadectwem przeszkolenia dydaktycznego dla instruktora, wydanym przez dyrektora urzędu morskiego, jeśli praktyki odbywają się na statku morskim lub śródlądowym,
5. przygotowanie pedagogiczne dla nauczycieli.

Co ważne, program kursu pedagogicznego dla instruktora praktycznej nauki zawodu musi być zgodny z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie praktycznej nauki zawodu, a jego program powinien być zatwierdzony przez Kuratora Oświaty.

Kto nie może prowadzić praktycznej nauki zawodu?

Osoba skazana za przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu, wolności seksualnej, obyczajności, rodzinie lub opiece nie może prowadzić praktycznej nauki zawodu. Zakaz ten dotyczy także osób z orzeczonym zakazem działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją lub opieką nad nieletnimi. Obejmuje on również zakaz przebywania w określonych miejscach, kontaktowania się z wyznaczonymi osobami, zbliżania się do nich lub opuszczania miejsca pobytu bez zgody sądu. Spełnienie tego wymogu powinno być potwierdzone oświadczeniem osoby prowadzącej praktyczną naukę zawodu.

Umowa o praktyki zawodowe

Praktyki zawodowe mogą odbywać się na podstawie umowy zawartej pomiędzy szkołą a podmiotem, w którym one realizowane. Taka umowa musi zawierać: 

• nazwę i adres podmiotu przyjmującego uczniów na praktyczną naukę zawodu,
• nazwę i adres szkoły kierującej uczniów na praktyczną naukę zawodu,
• zawód, którego dotyczą praktyki zawodowe,
• listę uczniów biorących udział w praktykach, wraz z podziałem na grupy,
• formę praktycznej nauki zawód i jej zakres,
• termin rozpoczęcia i zakończenia praktycznej nauki zawodu,
• prawa i obowiązki stron umowy,
• koszty, które strony umowy realizacji praktycznej nauki zawodu muszą ponieść,
• liczbę dni w tygodniu, w których zajęcia praktyczne odbywane są u pracodawców, w przypadku zajęć organizowanych na zasadach dualnego systemu kształcenia,
• dodatkowe ustalenia stron związane z organizacją praktycznej nauki zawodu.

Należy również stworzyć program nauczania danego zawodu, aby mógł być on zatwierdzony i dopuszczony do użytku przez dyrektora szkoły. Program ten musi zostać dołączony do umowy o praktyki zawodowe.

Na jakich warunkach odbywają się praktyki zawodowe?

Czas pracy pracowników młodocianych do 16 roku życia odbywających praktyki zawodowe nie może przekraczać 6 godzin. Natomiast dobowa norma czasu pracy dla uczniów w wieku powyżej 16 lat nie może być dłuższa niż 8 godzin. Uczniowie niepełnosprawni w wieku powyżej 16 lat mają możliwość obniżenia dobowego wymiaru godzin praktycznej nauki zawodu do 7 godzin. Praktyczna nauka zawodu może odbywać się w systemie zmianowym, jednak dla osób poniżej 18 roku życia nie może być organizowana w porze nocnej.

Praktyki zawodowe w szkołach branżowych z zasady są płatne. Wynagrodzenie oblicza się na podstawie przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim kwartale w gospodarce narodowej. Zasady zatrudnienia pracowników młodocianych mówią, że w okresie nauki zawodu praktykanci mogą otrzymać odpowiedni ułamek przeciętnej pensji, który stanowi nie mniej niż:

• 8% wynagrodzenia (podczas pierwszego roku nauki),
• 9% wynagrodzenia (podczas drugiego roku nauki),
• 10% wynagrodzenia (podczas trzeciego roku nauki).

Co więcej, uczniowie dojeżdżający na praktyki, mogą ubiegać się zwrot kosztów przejazdu do wysokości kosztów dojazdu środkami komunikacji publicznej, uwzględniając ulgi przysługujące uczniom.

Refundacja kosztów organizacji praktyk zawodowych

Dla pracodawcy istotny jest temat kosztów poniesionych za przyjęcie uczniów na praktyki. Na szczęście to szkoła branżowa ma obowiązek refundacji kosztów związanych nauką w celu przygotowania zawodowego. Koszty te obejmują:

• wynagrodzenie dla instruktora praktyk – do wysokości minimalnej stawki wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela kontraktowego posiadającego dyplom ukończenia kolegium nauczycielskiego,
• dodatek szkoleniowy dla instruktorów praktycznej nauki zawodu – minimum 10% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia,
• koszty odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej, zapewnionych uczniom na okres zajęć praktycznych – do wysokości 20% przeciętnego wynagrodzenia.

Jakie są obowiązki pracodawcy?

Przyjęcie ucznia na praktyki zawodowe wiąże się z określonymi obowiązkami ze strony pracodawcy, które mają na celu zapewnienie uczniowi bezpiecznych i wartościowych warunków do nauki zawodu. Pracodawca prowadzący praktyczną naukę zawodu ma obowiązki, takie jak:

1. zapewnienie warunków materialnych, takich jak:
   • stanowiska szkoleniowe, niezbędne materiały i narzędzia, oraz dokumentacja techniczna, uwzględniające wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy,
   • odzież, obuwie robocze i środki ochrony indywidualnej oraz higieny osobistej,
   • miejsce do przechowywania odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej,
   • nieodpłatne posiłki i napoje przysługujące praktykantom zgodnie z przepisami,
   • dostęp do urządzeń higieniczno-sanitarnych oraz pomieszczeń socjalno-bytowych;
2. wyznaczenie nauczycieli, instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz opiekunów praktyk zawodowych,
3. zapoznanie uczniów z organizacją pracy, regulaminem pracy, oraz z przepisami i zasadami BHP,
4. zapoznanie uczniów z zasadami utrzymania porządku i dyscypliny pracy
5. nadzorowanie przebiegu praktycznej nauki zawodu,
6. sporządzanie dokumentacji powypadkowej,
7. współpraca między szkołą a organizującym praktyczną naukę zawodu,
8. powiadamianie szkoły lub pracodawcy organizującego praktyczną naukę zawodu gdy praktykant naruszył regulamin pracy.

Przyjęcie ucznia na praktyki zawodowe to doskonała okazja dla firm, aby wspierać rozwój młodych talentów oraz budować przyszłe kadry wykwalifikowanych pracowników. Proces ten wymaga spełnienia określonych formalności, takich jak nawiązanie współpracy ze szkołą, podpisanie umowy oraz zapewnienie odpowiednich warunków pracy i opieki nad uczniem. Jednak praktyki zawodowe mogą być korzystne zarówno dla ucznia, który zdobywa cenne doświadczenie i umiejętności, jak i dla przedsiębiorcy, który może w przyszłości zyskać wykwalifikowanego pracownika.