Wygaśnięcie umowy o pracę – co należy wiedzieć?

Wygaśnięcie umowy o pracę to sytuacja, w której stosunek pracy kończy się z mocy prawa, bez konieczności składania dodatkowych oświadczeń woli przez pracodawcę lub pracownika, jak ma to miejsce w przypadku rozwiązania umowy. W poniższym artykule omówimy, w jakich okolicznościach może dojść do wygaśnięcia umowy o pracę.

Wygaśnięcie umowy o pracę – Kodeks pracy

Wygaśnięcie umowy o pracę jest szczegółowo regulowane przez Kodeks pracy (głównie w artykułach 63¹ – 67 Kodeksu pracy). Zgodnie z KP do wygaśnięcia umowy może dojść jedynie w trzech przypadkach, takich jak:

• śmierć pracownika,
• śmierć pracodawcy,
• tymczasowe aresztowanie (trwające dłużej niż 3 miesiące).

Choć wygaśnięcie umowy o pracę prowadzi do ustania stosunku pracy, nie należy mylić go z rozwiązaniem umowy o pracę.

Zgodnie z art. 30 § 1 Kodeksu pracy do rozwiązania umowy o pracę może dojść:

• na mocy porozumienia stron,
• przez oświadczenie jednej ze stron z zachowaniem okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem),
• przez oświadczenie jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika lub pracodawcy),
• z upływem czasu, na który była zawarta.

W przypadku rozwiązania stosunku pracy konieczne jest zatem oświadczenie woli jednej lub obu stron. Wygaśnięcie umowy o pracę nie wymaga składania takiego oświadczenia, ponieważ dokonuje się automatycznie na skutek zdarzeń wymienionych w Kodeksie.

Warto tutaj zwrócić uwagę, że w przypadku upływu okresu zatrudnienia pracownika, nie można mówić o wygaśnięciu umowy, lecz o rozwiązaniu umowy. Wygaśnięcie umowy o pracę na czas określony czy wygaśnięcie umowy o pracę na okres próbny jest oczywiście możliwe, ale jedynie w przypadku śmierci pracownika bądź pracodawcy, czy też tymczasowego aresztowania.

Wygaśnięcie umowy o pracę wskutek śmierci pracownika

Wygaśnięcie umowy o pracę następuje automatycznie w momencie śmierci pracownika, co reguluje art. 63¹ § 1 Kodeksu pracy. W tej sytuacji stosunek pracy kończy się z mocy prawa, bez potrzeby podejmowania dodatkowych działań przez pracodawcę. Wygaśnięcie umowy w wyniku śmierci pracownika wiąże się z określonymi obowiązkami po stronie pracodawcy:

• wydanie świadectwa pracy – pracodawca jest zobowiązany do niezwłocznego wydania świadectwa pracy, które dokumentuje okres zatrudnienia oraz inne istotne informacje dotyczące przebiegu zatrudnienia,
• rozliczenie z wynagrodzenia i świadczeń – pracodawca musi rozliczyć się z rodziną zmarłego pracownika, wypłacając wszelkie należne świadczenia, takie jak wynagrodzenie za pracę do dnia śmierci, ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy oraz inne świadczenia wynikające z umowy o pracę lub przepisów prawa pracy,
• wypłata odprawy pośmiertnej – zgodnie z art. 93 Kodeksu pracy, w przypadku śmierci pracownika, pracodawca jest zobowiązany do wypłaty odprawy pośmiertnej. Odprawa ta przysługuje małżonkowi oraz innym członkom rodziny spełniającym warunki do uzyskania renty rodzinnej. Wysokość odprawy zależy od okresu zatrudnienia pracownika u danego pracodawcy i wynosi:
  • jednomiesięczne wynagrodzenie, jeśli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat,
  • trzymiesięczne wynagrodzenie, jeśli pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat,
  • sześciomiesięczne wynagrodzenie, jeśli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat.

Wygaśnięcie umowy o pracę wskutek śmierci pracodawcy

Zgodnie z art. 63² § 1 KP, z dniem śmierci pracodawcy umowy o pracę z pracownikami wygasają, chyba że zastosowanie mają przepisy określone w § 3–11 tego artykułu, czyli przejście zakładu na innego pracodawcę lub ustanowienie zarządu sukcesyjnego.

Jeśli umowa o pracę wygasa z powodu śmierci pracodawcy, pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia (art. 63² § 2 KP). Oznacza to, że pracownik otrzyma wynagrodzenie, które normalnie przysługiwałoby mu w okresie wypowiedzenia umowy.

Przejęcie pracownika przez nowego pracodawcę

Przepisy art. 63² § 3 KP wskazują, że wygaśnięcie umowy o pracę nie następuje w przypadku przejęcia pracownika przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 23^1 Kodeksu pracy, czyli w przypadku przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę.

Ustanowienia zarządu sukcesyjnego

Kolejnym wyjątkiem jest ustanowienie zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci pracodawcy, zgodnie z ustawą z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw. W takim przypadku umowa o pracę wygasa z dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, chyba że wcześniej nastąpiło przejęcie pracownika przez nowego pracodawcę (art. 63^2 § 4 Kodeksu pracy).

Jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony z chwilą śmierci pracodawcy, umowa o pracę wygasa po upływie 30 dni od dnia śmierci pracodawcy, chyba że w tym czasie osoba uprawniona do zarządzania przedsiębiorstwem lub zarządca sukcesyjny uzgodni z pracownikiem kontynuowanie stosunku pracy na dotychczasowych zasadach.

Okres od dnia śmierci pracodawcy do dnia wygaśnięcia umowy o pracę lub uzgodnienia kontynuacji stosunku pracy jest okresem usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia. W tym okresie osoba zarządzająca przedsiębiorstwem może polecić pracownikowi wykonywanie pracy zgodnej z jego umową o pracę, określając okres i wymiar czasu pracy.

Jeśli zarządca sukcesyjny ponownie zatrudnia pracowników w tej samej grupie zawodowej, ma obowiązek zatrudnienia na poprzednich warunkach pracownika, którego umowa o pracę wygasła z powodu śmierci pracodawcy, pod warunkiem że pracownik zgłosi zamiar podjęcia zatrudnienia w ciągu miesiąca od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego.

Wygaśnięcie umowy o pracę z powodu tymczasowego aresztowania

Wygaśnięcie umowy o pracę może nastąpić również w wyniku tymczasowego aresztowania pracownika. Art. 66 § 1 Kodeksu pracy stanowi, że umowa o pracę wygasa automatycznie po upływie 3 miesięcy nieobecności pracownika spowodowanej tymczasowym aresztowaniem. Pracodawca ma również prawo do wcześniejszego rozwiązania umowy bez wypowiedzenia, jeśli tymczasowe aresztowanie jest wynikiem działań pracownika.

Pomimo wygaśnięcia umowy o pracę z powodu tymczasowego aresztowania, pracodawca jest obowiązany ponownie zatrudnić pracownika w określonych sytuacjach. Zgodnie z art. 66 § 2 Kodeksu pracy, jeśli postępowanie karne zostanie umorzone lub zapadnie wyrok uniewinniający, a pracownik zgłosi chęć powrotu do pracy w ciągu 7 dni od uprawomocnienia się orzeczenia, pracodawca ma obowiązek przywrócić go na stanowisko.

Art. 66 § 3 Kodeksu pracy określa wyjątki, w których pracodawca nie jest zobowiązany do ponownego zatrudnienia pracownika. Przepisów dotyczących ponownego zatrudnienia nie stosuje się, jeśli postępowanie karne zostało umorzone z powodu:

• przedawnienia,
• amnestii,
• warunkowego umorzenia postępowania.

Wygaśnięcie umowy – odwołanie do sądu pracy

Zgodnie z art. 67 Kodeksu pracy, pracownik może wnieść odwołanie do sądu pracy w celu zakwestionowania wygaśnięcia umowy o pracę. Sąd pracy może orzec o przywróceniu pracownika do pracy lub przyznaniu odszkodowania, jeśli uzna, że wygaśnięcie umowy było bezprawne. Pracownik powinien zgłosić swoje roszczenia w terminie 7 dni od dnia, w którym dowiedział się o wygaśnięciu umowy.

Wygaśnięcie umowy o pracę a zasiłek dla bezrobotnych

Wygaśnięcie umowy o pracę nie musi oznaczać utraty środków do życia, ponieważ pracownik może ubiegać się o zasiłek dla bezrobotnych. Prawo do tego zasiłku regulowane jest przez ustawę z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Aby otrzymać zasiłek dla bezrobotnych po wygaśnięciu umowy o pracę, pracownik musi spełnić kilka kluczowych warunków, m.in.:

• zarejestrować się jako bezrobotny w powiatowym urzędzie pracy właściwym dla miejsca zamieszkania,
• w ciągu ostatnich 18 miesięcy przed rejestracją, musi być zatrudniony przez co najmniej 365 dni i otrzymywać wynagrodzenie co najmniej w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, od którego były odprowadzane składki na Fundusz Pracy,
• musi aktywnie poszukiwać nowego zatrudnienia i uczestniczyć w oferowanych przez urząd pracy formach pomocy, takich jak szkolenia czy kursy​.

Zarejestruj się w Kadromierzu, aby skorzystać z nowoczesnych rozwiązań takich jak grafik pracy online, który umożliwia łatwe planowanie i zarządzanie harmonogramem. Dzięki elektronicznej ewidencji czasu pracy możesz precyzyjnie monitorować czas pracy swoich pracowników, a RCP online pozwala na wygodne rejestrowanie wejść i wyjść bez zbędnej papierologii. Usprawnij zarządzanie czasem pracy i zwiększ efektywność swojego zespołu już dziś.